शेतीसाठी सकारात्मक बातमी:ड्रॅगन फ्रूटमधून श्रीनिवास यांची दीड कोटींची कमाई, तर जसवंत कमावतात 8 लाख; अशी आहे संपूर्ण प्रक्रिया

ड्रॅगन फ्रूटची शेती म्हणजे कमी खर्चात जास्त कमाई. संध्या या फळाचा हंगामही सुरू आहे. या फळाची लागवड मे-जून महिन्यात केली जाते आणि वर्षभरानंतर म्हणजेच या हंगामात कमी-अधिक प्रमाणात उत्पादन सुरू होते. गेल्या काही वर्षांत या फळाची मागणी वाढली आहे. विशेषत: कोरोनानंतर त्याचा उपयोग प्रतिकारशक्ती वाढवणारे फळ म्हणून केला जातोय. आजच्या सकारात्मक बातम्यांमध्ये आम्ही तुम्हाला अशाच दोन व्यक्तींबद्दल सांगत आहोत जे ड्रॅगन फ्रूट फार्मिंगमधून बंपर कमाई करत आहेत.

1. व्यवसायाने डॉक्टर, शेतीची आवड इतकी की त्यांनी व्हिएतनाममधील एका शेतकऱ्याच्या घरी ड्रॅगन फळाच्या शेतीचे शिक्षण घेतले

हैदराबादचे रहिवासी असलेले श्रीनिवास राव माधवरम हे व्यवसायाने डॉक्टर आहेत. दररोज सकाळी 7 ते दुपारी 12 या वेळेत रुग्णांवर उपचार करतात. त्यानंतर ते त्यांच्या शेतात निघून जातात. गेल्या 5 वर्षांपासून ते ड्रॅगन फ्रूटची लागवड करत आहेत. त्यांनी 12 एकर जमिनीवर ड्रॅगन फ्रूटची लागवड केली आहे. त्यातून त्यांना वर्षाला दीड कोटी रुपयांची कमाई होत आहे.

2016 मध्ये पहिल्यांदा ड्रॅगन फ्रूट दिसल्याचे श्रीनिवास सांगतात. कौटुंबिक कार्यक्रमासाठी त्याचा भाऊ ड्रॅगन फ्रूट घेऊन आला होता. मला हे फळ आवडले. मग ती कुठे विकली जाते, कुठून आयात केली जातात आणि ती कशी उत्पादीत होतात यावर मी संशोधन सुरू केले. संशोधनाअंती मला कळाले की याच्या शेकडो प्रजाती आहेत, पण भारतात फार कमी शेतकरी त्याची लागवड करतात.

पहिल्याच प्रयत्नात आले अपयश

त्यानंतर त्यांनी महाराष्ट्रातील एका शेतकऱ्याकडून ड्रॅगन फ्रूटची 1000 रोपे विकत घेतली, पण त्यातील बहुतांश रोपटे खराब झाली. भारतातील हवामानात त्या रोपांची वाढ होऊ शकत नाही असे कारण समोर आले. त्यामुळे त्यांना 70 ते 80 हजार रुपयांचे नुकसान झाले. यानंतर श्रीनिवास यांनी गुजरात, कोलकाता यासह अनेक शहरांना भेटी दिल्या. तिथल्या रोपवाटिकेत गेले, बागायतीशी संबंधित लोकांना भेटले, तज्ज्ञांचा सल्ला घेतला. तेव्हा त्यांना कळले की व्हिएतनाममध्ये याची लागवड मोठ्या प्रमाणावर केली जाते. मग काय, ते व्हिएतनामला रवाना झाले.

श्रीनिवास सांगतात की, आधी मी तिथल्या एका हॉर्टिकल्चर युनिव्हर्सिटीत गेलो, जवळपास 7 दिवस राहिलो आणि तिथल्या प्रोफेसरकडून ड्रॅगन फ्रूटबद्दल माहिती मिळवली. यानंतर ड्रॅगन फ्रूटची शेती करणाऱ्या शेतकऱ्याच्या घरी गेलो. त्याला संपूर्ण प्रक्रिया शिकवण्यासाठी 21 हजार रुपये देण्याचे ठरले. मी रोज त्याच्यासोबत शेतात जाऊन त्याच्याकडून प्रशिक्षण घ्यायचो. तिथे मी आठवडाभर राहिलो.

13 देशांना भेट दिल्यानंतर ड्रॅगन फ्रूटचे विविध प्रकार स्वत:च्या नावाने

व्हिएतनामहून आल्यानंतर श्रीनिवास यांनी तैवान, मलेशियासह 13 देशांना भेटी दिल्या. तिथे ड्रॅगन फ्रुटची माहिती मिळाली. त्यानंतर भारतात येऊन त्यांनी ड्रॅगन फ्रूटचे विविध प्रकार स्वत:च्या नावाने तयार केले, जे भारतातील हवामानानुसार कुठेही पिकवता येतात.

2016 च्या शेवटी त्यांनी ड्रॅगन फ्रूटची 1000 रोपे लावली. ते स्वतः रोज शेतावर जाऊन रोपाची काळजी घेत, त्यांना उपचार देत असत. त्याला पहिल्याच वर्षी चांगला प्रतिसाद मिळाला. चांगले उत्पादन झाले. आज डॉ.श्रीनिवास 12 एकर जमिनीवर ड्रॅगन फ्रूटची लागवड करत आहेत. सुमारे 30,000 झाडे आहेत. यातून त्यांना 80 टनापर्यंत उत्पादन होते. ते म्हणतात की एक एकर जमिनीवर लागवड केल्यास 10 टन फळे येतात. त्यामुळे प्रतिटन 8 ते 10 लाख रुपये उत्पन्न मिळते.

2. अभियंत्याने निवृत्तीनंतर केली ड्रॅगन फ्रूटची लागवड

गुजरातमधील सुरत येथे राहणारे जसवंत पटेल हे निवृत्तीनंतर गेल्या 4 वर्षांपासून ड्रॅगन फ्रूटची लागवड करत आहेत. त्यांच्याकडे विविध जातींची 7 हजारांहून अधिक ड्रॅगन फ्रूटची झाडे आहेत, ज्यांचे ते गुजरात तसेच मध्य प्रदेश, राजस्थान आणि इतर राज्यांमध्ये मार्केटिंग करत आहेत. यातून त्यांना दरवर्षी 8 लाख रुपयांचा नफा मिळत आहे.

जसवंत सांगतात की 2014 मध्ये निवृत्त झाल्यानंतर मला काहीतरी नवीन करायला वेळ मिळाला. काही दिवस मी वेगवेगळ्या वनस्पतींवर संशोधन केले आणि मग ड्रॅगन फ्रूटची लागवड करण्याचा निर्णय घेतला. मात्र, तेव्हा त्याची संकल्पना पूर्णपणे नवीन होती आणि फार कमी शेतकरी या फळाची लागवड करत असत. म्हणूनच मी 15 रोपांपासून सुरुवात केली जेणेकरून मला यश मिळाले नाही तरी नुकसान कमी होईल.

6 एकर जमिनीवर 7 हजारांहून अधिक झाडे

2017 मध्ये जसवंत यांनी व्यावसायिक स्तरावर ड्रॅगन फ्रूटची लागवड करण्यास सुरुवात केली. त्यांनी देशातील विविध ठिकाणांहून चांगल्या प्रकारची रोपे आणली आणि सुमारे 6 एकर जमिनीवर शेती सुरू केली. दोन वर्षांनी म्हणजे 2019 मध्ये त्याला चांगला प्रतिसाद मिळू लागला. त्यांची बहुतेक झाडे तयार होऊन फळे येऊ लागली. त्यानंतर त्यांनी सुरत आणि आसपासच्या भागात त्याचे मार्केटिंग सुरू केले.

जसवंत सांगतात की, सध्या आमच्याकडे 1800 खांब आहेत. एका खांबावर सुमारे 4 झाडे आहेत. अशा प्रकारे, सध्या आमच्याकडे 7 हजारांहून अधिक झाडे आहेत. यासोबतच आम्ही नुकतीच ट्रॉली सिस्टीम असलेली 500 रोपे लावली आहेत. जर आपण जातीबद्दल बोललो तर आपल्याकडे सध्या एकूण 7 वाण आहेत. त्यापैकी थायलंड, व्हिएतनाम आणि ऑस्ट्रेलियातील वाण आहेत. आपल्याकडे लाल, पिवळी आणि पांढरी या तिन्ही प्रकारच्या वनस्पती आहेत.

आता तुम्ही व्हा तिसऱ्या कथेचे पात्र, आम्ही तुम्हाला ड्रॅगन फ्रूटच्या लागवडीची पद्धत सांगत आहोत...

ड्रॅगन फ्रूट म्हणजे काय, त्याची मागणी का आहे?

ड्रॅगन फ्रूट हे कॅक्टस कुटुंबातील एक वनस्पती आहे. त्याला पिटाया किंवा स्ट्रॉबेरी नाशपाती असेही म्हणतात. त्याचे देठ पल्पी आणि रसाळ आहे. त्याचे फळ वरून हलके गुलाबी असते, ज्यावर काटे असतात. सहसा ते आतून पांढरे किंवा गुलाबी असते. मात्र, आता अनेक नवीन वाणांची लागवड केली जात आहे. त्यात अँटिऑक्सिडंट्स तसेच फ्लेव्होनॉइड्स, फेनोलिक अ‍ॅसिड, अ‍ॅस्कॉर्बिक अ‍ॅसिड, फायबर आणि दाहक-विरोधी घटक असतात. आजकाल मोठ्या कंपन्या ड्रॅगन फ्रूट विकत घेऊन त्यावर प्रक्रिया करून सॉस, ज्यूस, आईस्क्रीमसह अनेक उत्पादने तयार करत आहेत.

कोरोनामधील बहुतेक लोकांनी रोग प्रतिकारशक्ती वाढवण्यासाठी याचा वापर सुरू केला आहे. यासोबतच कोलेस्टेरॉलची पातळी कमी करण्यासाठी, हिमोग्लोबिन वाढवण्यासाठी, हृदयविकारासाठी, निरोगी केसांसाठी, निरोगी चेहऱ्यासाठी, वजन कमी करण्यासाठी, कॅन्सरसारखे आजार बरे करण्यासाठीही याचा उपयोग होतो.

पूर्वी ही फळे अमेरिका, व्हिएतनाम, थायलंड आदी देशांतून भारताते आयात होत असत. मात्र गेल्या काही वर्षांपासून भारतातही मोठ्या प्रमाणावर उत्पादन होत आहे. गुजरात हे त्याचे केंद्र आहे. इथे सरकारने त्याला 'कमलम्' असे नाव दिले आहे. याशिवाय उत्तर प्रदेश, मध्य प्रदेश, केरळ, तामिळनाडू, कर्नाटक, पश्चिम बंगाल आणि महाराष्ट्रातही त्याची लागवड केली जात आहे.

ड्रॅगन फ्रूटची लागवड कधी आणि कशी करावी?

ड्रॅगन फ्रूट वाढण्यासाठी बिया चांगल्या दर्जाच्या असाव्यात. ते कलम केलेले रोप असल्यास चांगले होईल, कारण ते तयार होण्यास कमी वेळ लागतो. लागवड एप्रिल ते जुलै दरम्यान केली जाते. काही कारणास्तव या हंगामात लागवड करता आली नाही, तर दुसऱ्या हंगामातही लागवड सुरू करता येते.

लागवडीसाठी मातीचा विचार केल्यास त्यासाठी कोणत्याही विशेष प्रकारची जमीन लागत नाही. फक्त कुठेही पाणी किंवा पाणी साचणार नाही याची काळजी घेतली पाहिजे. लागवडीनंतर नियमित मशागत आवश्यक आहे. महिन्यातून एकदा सिंचन आवश्यक आहे. यासाठी ठिबक सिंचन ही उत्तम पद्धत आहे.

ड्रॅगन फळांची झाडे वेली सारखी असतात. त्यामुळे आधारासाठी शेतात सिमेंटचे खांब आवश्यक आहेत. एका खांबासह 3-4 झाडे लावता येतात. रोप वाढल्यावर त्याला दोरीने बांधले जाते. दीड वर्षानंतर रोप तयार होते. दुसऱ्या वर्षापासून फळे येण्यास सुरुवात होते. तथापि, तिसऱ्या वर्षापासून फळांचे चांगले उत्पादन होते.

यासाठी तापमान 10 अंशांपेक्षा कमी आणि 40 अंशांच्या दरम्यान असल्यास उत्पादन चांगले होते. चांगल्या उत्पादनासाठी सेंद्रिय खताचा वापर करावा. कंपोस्ट खत रोपाच्या मुळाजवळील जमिनीत चांगले मिसळावे.

यासाठी प्रशिक्षण कुठे मिळेल?

ड्रॅगन फ्रूट लागवडीचे प्रशिक्षण स्थानिक कृषी विज्ञान केंद्रातून घेतले जाऊ शकते. यासोबतच देशातील अनेक शहरांमध्ये असलेल्या इंडियन कौन्सिल फॉर अ‍ॅग्रिकल्चरल रिसर्च (ICAR) कडूनही प्रशिक्षण घेता येते. यासोबत ड्रॅगन फ्रूटची लागवड करणाऱ्या शेतकऱ्यांकडूनही माहिती घेता येते. याशिवाय इंटरनेटच्या मदतीनेही माहिती गोळा करता येते. अनेक संस्था सेमिनार आणि कार्यशाळाही आयोजित करतात.

तुम्ही वार्षिक 10 लाख रुपये सहज कमवू शकता

त्याची लागवड 100 ते 200 झाडांपासून लहान प्रमाणात सुरू करता येते. बजेटबद्दल बोलायचे झाले तर सुरुवातीला सुमारे एक लाख रुपये खर्च येईल. जेव्हा तुमचे पीक तयार होते, फळे वाढू लागतात आणि बाजारात मागणी असते, तेव्हा तुम्ही त्याची व्याप्ती वाढवू शकता. बाजारपेठेत स्थान मिळवणे हे सर्वात आव्हानात्मक काम आहे. ज्याच्याकडे चांगले मार्केटिंग नेटवर्क आहे, मोठ्या शहरांमध्ये आणि सुपर मार्केटमध्ये प्रवेश आहे, त्याच्यांसाठी आयती संधी आहे.

जर तुम्ही एक एकर जमिनीत शेती केली तर सुमारे एक हजार झाडे लावता येतील. त्यातून वर्षाला 10 टन फळांचे उत्पादन होईल. याच्या मदतीने तुम्ही 10 लाख रुपयांपर्यंत मार्केटिंग करू शकता. सगळ्यात चांगली गोष्ट म्हणजे एकदा लागवड केली की पुन्हा जास्त खर्च लागत नाही. दरवर्षी केवळ देखभाल करावी लागते. एका झाडाचे आयुष्य 25 वर्षांपर्यंत असते.