आता केवळ हॉलमार्कच्याच सोन्याची विक्री:आधार कार्डसारखा दागिन्यांना असेल 6 अंकी कोड; नेमकी का भासली याची गरज?

डिसेंबर 2022ची गोष्ट आहे. रोहन मध्य प्रदेशातील छिंदवाडा येथील एका सोनाराकडून हॉलमार्कशिवाय 2 तोळे सोन्याचे दागिने खरेदी करतो. काही दिवसांनी हे दागिने खराब होऊ लागतात. ते परत करण्यासाठी तो सोनाराकडे गेला तेव्हा त्याला त्याच दागिन्यांची निम्मी किंमत मिळाली. परंतु, 1 एप्रिल 2023 नंतर असे होणार नाही. याचे कारण सोनार यापुढे हॉलमार्क टॅगशिवाय सोने विकू शकणार नाहीत.

दिव्य मराठी एक्सप्लेनरमध्ये ब्युरो ऑफ इंडियन स्टँडर्ड्सच्या हवाल्याने 12 प्रश्नांद्वारे जाणून घ्या सोन्याच्या हॉलमार्कशी संबंधित सर्व प्रश्नांची उत्तरे…

प्रश्न 1 : हॉलमार्क केलेले सोने म्हणजे काय आणि ते कोण ठरवते?
उत्तर : तुम्ही सोनाराकडून खरेदी करत असलेले सोने शुद्ध आहे की नाही. त्याचा तपास भारतीय मानक ब्युरो म्हणजेच BIS द्वारे केला जातो. ही संस्था सोने, चांदी आणि इतर मौल्यवान धातूंनी बनवलेल्या दागिन्यांचे किंवा कलाकृतींचे परीक्षण करते. जर धातू शुद्ध असेल तर त्याला टॅग दिला जातो. या संपूर्ण प्रक्रियेला हॉलमार्किंग म्हणतात. आता भारत सरकारने एक आदेश जारी केला आहे की, सोनारांना हॉलमार्किंगशिवाय सोन्यापासून बनवलेले काहीही विकता येणार नाही.

प्रश्न 2: सोन्याच्या हॉलमार्किंगचा सर्वसामान्य लोकांना कसा फायदा होईल?
उत्तरः या प्रश्नाचे उत्तर खालील ग्राफिक्समध्ये वाचा...

प्रश्न 3: हॉलमार्क केलेल्या सोन्याची गरज का होती?
उत्तर: भारत हा जगातील दुसऱ्या क्रमांकाचा सोन्याचा ग्राहक आहे. चीन पहिल्या क्रमांकावर आहे. अशा परिस्थितीत लोकांनी खोटे किंवा कमी शुद्ध सोने हे खरे समजून खरेदी करू नये यासाठी सोन्याचे हॉलमार्किंग करण्यात येत आहे.

हॉलमार्क केलेले सोने ओळखणे सोपे जाईल. कारण ज्याप्रमाणे आधार कार्डमध्ये 12 अंकी कोड असतो, त्याचप्रमाणे सोन्याला 6 अंकी हॉलमार्क कोड असेल. याला हॉलमार्क युनिक आयडेंटिफिकेशन नंबर म्हणजेच HUID म्हणतात.

ही संख्या अल्फान्यूमेरिक असू शकते म्हणजे असे काहीतरी- AZ4524. या क्रमांकाद्वारे सोन्याचा शोध घेतल्यास किती कॅरेटचे सोने आहे हे शोधणे शक्य होणार आहे. आता ग्राहकांनी दागिने खरेदी करण्यापूर्वी हॉलमार्क तपासणे आवश्यक आहे. देशभरात सोन्यावर ट्रेड मार्क देण्यासाठी 940 केंद्रे स्थापन करण्यात आली आहेत.

प्रश्न 4: हॉलमार्क केलेल्या सोन्याची चाचणी कोणत्या 5 मार्गांनी करणे सोपे होईल?
उत्तर : सोने हा एक कठोर धातू आहे, त्यामुळे दागिने बनवण्यासाठी ते लवचिक बनवणे आवश्यक आहे. यासाठी सोन्यात इतर धातू मिसळले जातात. दागिन्यांमध्ये जितके सोने असते, तितके ते महाग असते. हॉलमार्क कोड जारी झाल्यानंतर, दागिने किती खरे किंवा बनावट, ते या 5 मार्गांनी ओळखले जाईल…

1. BIS मार्क : प्रत्येक दागिन्यावर ट्रेडमार्क म्हणजेच ब्युरो ऑफ इंडियन स्टँडर्ड्सचा लोगो असेल.

2. कॅरेटमध्ये शुद्धता : प्रत्येक दागिन्यामध्ये कॅरेट किंवा फाइननेसमध्ये प्योरिटी असेल.

3. समजा सोन्यावर 22K916 लिहिले आहे : याचा अर्थ ते 22 कॅरेट सोने आहे आणि ते 91.6% शुद्ध आहे.

4. सोन्यावर 18K750 लिहिलेले आहे : याचा अर्थ ते 18 कॅरेट सोने आहे आणि ते 75% शुद्ध आहे.

5. सोन्यावर 14K585 लिहिले आहे : याचा अर्थ ते 14 कॅरेट सोने आहे आणि ते 58.5% शुद्ध आहे.

प्रश्न 5 : हॉलमार्क गोल्ड HUID नंबर डेटा गोपनीयता किती सुरक्षित आहे?
उत्तर : जून 2021 मध्ये बनावट सोन्याची विक्री आणि दागिन्यांची चोरी रोखण्यासाठी भारत सरकारने हॉलमार्किंग अनिवार्य केले. त्याची योग्य अंमलबजावणी झाल्यानंतर सोन्याची विक्री करणाऱ्या सर्व लहान-मोठ्या सोनारांची आपोआप नोंदणी होईल, असे सरकारचे म्हणणे आहे. त्याने किती सोने खरेदी केले आणि विकले? प्रत्येक गोष्टीची माहिती सरकारकडे असेल. डेटा गोपनीयतेच्या दृष्टीने HUID नंबर देखील खूप सुरक्षित आहे.

ग्राहक 'BIS केअर अॅप'द्वारे सोन्याची शुद्धता स्वत: तपासू शकतात. यासाठी सर्व युजर्सना हे अॅप गुगल प्ले स्टोअरवरून डाऊनलोड करावे लागेल. यानंतर, वापरकर्ते अॅपच्या 'व्हेरिफाय HUID' विभागात जाऊन याबद्दल तपशीलवार माहिती मिळवू शकतात.

प्रश्न 6 : जुना 4 अंकी हॉलमार्किंग क्रमांक का रद्द करण्यात आला?
उत्तर : 16 जून 2021 पर्यंत सोन्याचे हॉलमार्किंग आवश्यक नव्हते. हे सोने खरेदीदार आणि विक्रेत्यांच्या इच्छेवर अवलंबून होते. तेव्हा HUID क्रमांक 4 अंकांचा होता. यानंतर 1 जुलै 2021 पासून हॉलमार्क क्रमांक 6 अंकी करण्यात आला. आता 4 अंकी आणि 6 अंकी हॉलमार्किंगबाबतचा गोंधळ दूर करण्यासाठी सरकारने हा महत्त्वपूर्ण निर्णय घेतला आहे.

नवीन नियमानुसार 1 एप्रिलपासून केवळ सहा अंकी अल्फान्यूमेरिक हॉलमार्किंग वैध असेल. तसेच चार अंकी हॉलमार्किंग पूर्णपणे बंद करण्यात येणार आहे. हा नवीन नियम लागू होण्यापूर्वी सोन्याच्या व्यापाऱ्यांना चार अंकी वस्तूंचा साठा रिकामा करण्यासाठी एक वर्ष नऊ महिन्यांची मुदत देण्यात आली होती. आता ती मुदत संपली आहे.

प्रश्न 7 : हॉलमार्क क्रमांक फक्त दागिन्यांवर किंवा सोन्याच्या बिस्किटे आणि नाण्यांवर लागू केले जातील?
उत्तर : नवीन हॉलमार्क क्रमांक सर्व सोने, सोन्याचे दागिने, बिस्किटे आणि नाण्यांसाठी जारी केला जाईल. तथापि, ज्वेलर्स ग्राहकांकडून हॉलमार्क नसलेले जुने सोन्याचे दागिने, बिस्किटे आणि नाणी परत खरेदी करणे सुरू ठेवू शकतात. जुन्या योजनांतर्गत ग्राहकांकडे असलेले हॉलमार्क केलेले दागिने वैध राहतील, असेही सरकारने स्पष्ट केले आहे. लोक त्यांचे जुने दागिने सोनारांना विकू शकतात.

प्रश्न 8 : मला जुन्या सोन्यावरही हॉलमार्क करता येईल का?
उत्तर : सामान्य लोक त्यांचे जुने सोन्याचे दागिने किंवा नाणी हॉलमार्कशिवाय कोणत्याही ज्वेलर्सला विकू शकतात. जेव्हा तो दागिना या सोन्यापासून नवीन दागिना बनवतो आणि कुठेतरी विकतो तेव्हा त्याला हॉलमार्क करून घ्यावे लागेल.

प्रश्न 9 : नवीन हॉलमार्क नियमाचा काही तोटा आहे का आणि हा नियम चांदीलाही लागू होतो का?
उत्तर : नवीन हॉलमार्क नियमामुळे सर्वसामान्यांचे नुकसान होणार नाही. याचा आणखी एक फायदा असा होईल की, आता हॉलमार्कसह जुने सोने विकायला गेल्यास ज्वेलर्स कोणतीही कपात न करता तत्कालीन किमतीत खरेदी करतील. हॉलमार्कचा नवा नियम सध्या फक्त सोन्यासाठी आहे, तो चांदीसाठी नाही.

प्रश्न 10 : शुल्क आकारण्यावर त्याचा काय परिणाम होईल?
उत्तर : नवीन नियम लागू झाल्यानंतर मेकिंग चार्जवर कोणताही परिणाम होणार नाही. ते पूर्वीसारखेच दिसत राहतील. जर तुम्ही हॉलमार्क केलेले सोने किंवा दागिने विकायला गेलात तर आता ज्वेलर्स ते कापून घेऊ शकणार नाहीत. ते फक्त तुमच्याकडून मेकिंग चार्ज घेतील.

प्रश्न 11: नियम मोडणाऱ्यांना काय शिक्षा होईल?
उत्तर : नवीन नियम मोडणाऱ्या ज्वेलर्सना दागिन्यांच्या किमतीच्या पाचपट दंड भरावा लागेल. याशिवाय एक वर्ष तुरुंगवास किंवा दोन्ही शिक्षा होऊ शकतात.

प्रश्न 12 : आता शेवटी जाणून घ्या की हॉलमार्कसाठी कोण आणि कसे नोंदणी करू शकते?
उत्तर : सोने किंवा सोन्याचे दागिने खरेदी आणि विक्री करणारा कोणताही सोन्याचा उत्पादक, घाऊक विक्रेता आणि किरकोळ विक्रेता भारतीय मानक ब्युरोकडे नोंदणीसाठी अर्ज करू शकतात.

ज्वेलर्स या 5 स्टेप्स फॉलो करून नोंदणीसाठी अर्ज करू शकतात…