जिद्दीची गोष्टहॉर्वर्ड विद्यार्थी संघाचा पहिला भारतीय अध्यक्ष:12 व्या वर्षापर्यंत शाळेतच गेला नव्हता, 16 व्या वर्षी आईचा मृत्यू

काही दिवसांपूर्वीच्या दोन बातम्या वाचा...

गरीब, सामान्य कुटुंबातील विद्यार्थी जगातील सर्वोत्तम विद्यापीठात शिकण्यासाठी गेल्याची अनेक उदाहरणे तुम्हाला गूगलवर सापडतील. आता तुम्ही विचार करत असाल की हे कसे शक्य आहे?

खरे तर अशा मुलांना प्रशिक्षण देऊन आघाडीच्या विद्यापीठांमध्ये शिष्यवृत्तीवर प्रवेश मिळवून देण्याचे काम 'डेक्स्टेरिटी ग्लोबल ग्रुप' करत आहे. याचे संस्थापक आणि मुख्य कार्यकारी अधिकारी आहेत शरद विवेक सागर.

2020-21 मध्ये शरद हार्वर्ड विद्यापीठ विद्यार्थी संघाचे अध्यक्ष म्हणून निवडून आले होते. 50 हून अधिक देशांतील 1200 हून अधिक विद्यार्थ्यांनी शरदला मतदान केले होते. हार्वर्डच्या इतिहासात पहिल्यांदाच एका भारतीयाची विद्यार्थी संघाच्या अध्यक्षपदी निवड झाली होती.

शरद म्हणतात, 'बिहारचा असल्यामुळे मला कधीच टोमणे ऐकावे लागले नाहीत, पण बरेच लोक म्हणायचे- अरे! बिहारीला इतकं चांगलं इंग्रजी कसं येतं? मी त्यांना म्हणायचो – नाही, बिहारचे लोकही चांगले इंग्रजी बोलू शकतात.'

शरद यांच्या नावावर डझनभर रेकॉर्ड्स आहेत. अमेरिकेचे माजी राष्ट्राध्यक्ष बराक ओबामा यांच्या भेटीपासून ते फोर्ब्स 30 अंडर 30 आणि कौन बनेगा करोडपती (KBC) मध्ये तज्ज्ञ म्हणून सामील होण्यापर्यंत. शरद यांनी 30 वर्षांपेक्षा कमी वयात हे यश संपादन केले आहे.

मात्र, या प्रवासात शरदवर दुःखाचा डोंगरही कोसळला. ते म्हणतात की त्यांनी वयाच्या 16 व्या वर्षी त्यांच्या आईला गमावले. जेव्हा ते 24 वर्षांचे झाले तेव्हा त्यांच्या भावाचाही मृत्यू झाला. एमआयटी बोस्टनला जाणारे ते बिहारमधील पहिले विद्यार्थी होते. त्यांना दुसरे 'रामानुजन' असेही म्हणतात.

लोक शरद यांना 21 व्या शतकातील ‘विवेकानंद’ म्हणूनही ओळखतात. हसत हसत विचारल्यावर ते म्हणतात, मला अजिबात वाटत नाही. होय… मी त्या 100 लोकांमध्ये माझे स्थान निर्माण करण्याचा प्रयत्न करत आहे, ज्यांच्याबद्दल स्वामी विवेकानंद म्हणायचे की मला अशी 100 माणसे द्या, मी जग बदलून टाकीन.

शरद त्यांच्या कथेकडे परततात. देशाचे पहिले राष्ट्रपती डॉ.राजेंद्र प्रसाद यांच्या जिरदेई गावात जन्म झाल्याचे ते सांगतात. हे सिवान जिल्ह्यात येते. वडील स्टेट बँक ऑफ इंडियाच्या (SBI) ग्रामीण शाखेत होते. त्यावेळी गावात चांगली शाळा नव्हती, त्यामुळे वयाच्या 12 व्या वर्षापर्यंत कोणत्याही शाळेत प्रवेश घेतला नाही.

माझ्या आई-वडिलांना माझ्या शिक्षणाची काळजी वाटायची. त्यामुळे घरातच वर्तमानपत्रे, मासिके येऊ लागली. वर्तमानपत्र एक दिवस जुने असायचे.

बिहारच्या छपरा, सिवान, मीरगंज… अशा शहरात पप्पांची पोस्टींग व्हायची. जेव्हा 12 वर्षांचा होतो, तेव्हा आईसोबत पाटण्याला शिफ्ट झालो. त्यानंतर मला शाळेत प्रवेश मिळाला. ही 2002-03 मधील गोष्ट आहे. त्यानंतर येथे बारावीपर्यंत शिक्षण घेतले. पप्पा आठवड्यातून एकदा पाटण्याला भेटायला यायचे.

मी जेव्हा हायस्कूलमध्ये होतो तेव्हा मला सामाजिक विषय, प्रश्नमंजुषा, वादविवाद यात खूप रस होता. मी वर्तमानपत्रात वाचायचो की एखादा विद्यार्थी परदेशात शिकायला जात आहे. कोणीतरी आंतरराष्ट्रीय स्पर्धा जिंकली आहे. तेव्हा मला वाटायचं की ही मुलं परदेशात शिकायला कशी गेली असतील? प्रक्रिया काय आहे? मीही आंतरराष्ट्रीय स्पर्धेसाठी जायला हवे, असे मला वाटायचे. या सगळ्या गोष्टी मी माझ्या डायरीत लिहायचो.

वर्ष 2008 सरत होते. शिक्षणासाठी परदेशात जाण्याची तयारी सुरू केली. स्पर्धेत भाग घेऊ लागलो. बहुतेक मुले मोठ्या घरातील होती. सामान्य मुलांना तर टॉप युनिव्हर्सिटी, कॉलेजेसचे नावही माहीत नव्हते, तयारी तर दूरच.

ते म्हणतात की, सामान्य मुलांनाही चांगले शिक्षण मिळाले पाहिजे. त्यावर काम सुरू केले, पण पुढच्या वर्षी म्हणजे 2009 मध्ये आईचे निधन झाले. ती मला सांगायची- देशासाठी, समाजासाठी काम कर. हाच विचार करून मी माझ्या नव्या प्रवासाला निघालो. घरी जेवण बनवण्यासाठी मोलकरीण येऊ लागली.

2012-13 मध्ये 12वी नंतर अमेरिकेतील टफ्ट्स विद्यापीठातून 4 कोटींची शिष्यवृत्ती मिळाली. तेथे पदवी मिळवण्यासाठी गेलो. 2016 मध्ये इथे 160 वर्षांच्या इतिहासातील पहिला भारतीय पदवीधर वक्ता बनलो. मी आणि माझ्या एनजीओची ग्रोथ सोबत झाली.

मला अजूनही आठवते की जेव्हा माझ्या वडिलांना विद्यापीठात बोलावले होते, तेव्हा ते म्हणाले होते – मी बिहारमधूनच माझ्या मुलाला बोलताना ऐकेन. हे देखील मनोरंजक आहे की मी 200 हून अधिक स्पर्धा जिंकल्या आहेत. 6 देशांमध्ये भारताचे प्रतिनिधित्व केले आहे, परंतु आजपर्यंत असे घडले नाही की मी मंचावर आहे आणि माझे वडील समोर बसले आहेत.

या बाबतीत माझे नशीब होते की, मला घरच्यांनी कधीच सांगितले नाही की तू डॉक्टर बन, इंजिनियर बन. शिक्षणातून समाजासाठी जे काही करता येईल ते कर, असे ते म्हणायचे. विचार मोठा असेल, तरच मोठे काम होऊ शकते. आपल्या कामापेक्षा मोठा कोणीच नाही. सचिन तेंडुलकर क्रिकेटचा मास्टर असला तरी तो नेहमीच क्रिकेटचा सेवक राहिला आहे.

2016 हे वर्ष होते. मी माझे ग्रॅज्युएशन पूर्ण केले होते. दुसरीकडे अमेरिकेचे तत्कालीन अध्यक्ष बराक ओबामा यांचा दुसरा कार्यकाळ संपुष्टात येत होता. त्यांनी जगभरातील 200 यंग लीडर्सना आमंत्रित केले होते, ज्यामध्ये मी देखील एकमेव भारतीय होतो. आमची 90 मिनिटे चर्चा झाली.

शरद सांगतात, परत आल्यानंतर ते त्यांच्या एनजीओसाठी काम करू लागले. शिकण्यासाठी परदेशात जाण्याचे स्वप्न यासाठीही होते की चांगल्या गोष्टी शिकून देशात परतून देशातील मुलांना शिकवता यावे.

त्यानंतर 2020 मध्ये, जेव्हा संपूर्ण जग कोरोनामुळे ऑनलाइन मोडमध्ये वळले होते, तेव्हा मी हार्वर्डमध्ये प्रवेश घेतला. 2021 मध्ये माझे शिक्षण पूर्ण केल्यानंतर मी पुन्हा माझ्या देशात परतलो आहे.

आतापर्यंत, माझ्या संस्थेच्या माध्यमातून, विद्यार्थ्यांना जगातील विविध टॉप विद्यापीठांमधून 114 कोटींची शिष्यवृत्ती मिळाली आहे. गरीब कुटुंबातील मुलेही परदेशात शिकत आहेत. दरवर्षी 70 लाख मुले आमच्याशी जोडले जातात. आम्ही त्यांना सर्वोत्तम विद्यापीठांमध्ये प्रवेशासाठी प्रशिक्षण देतो.

तुमची संस्था मुलांना शिष्यवृत्ती कशी मिळवून देते?

देशभरातील विद्यार्थ्यांसाठी शैक्षणिक स्तरावर जितक्या संधी आहेत - शिष्यवृत्ती, राष्ट्रीय-आंतरराष्ट्रीय स्पर्धा, परिषदा, कार्यशाळा... त्या प्रत्येक महिन्याच्या पहिल्या रविवारी आम्ही शाळा आणि मुलांपर्यंत पोहोचतो. मुलांना अभ्यासाचे साहित्यही दिले जाते.

ते सांगतात, हे असे समजून घ्या की, जेव्हा गावातील एखादा विद्यार्थी जेव्हा पहिल्यांदा आंतरराष्ट्रीय स्पर्धेला बसते तेव्हा त्याला निबंध कसा लिहायचा हे कळत नाही. हे सर्व आम्ही सरावाने करवून घेतो. प्रत्येक विषय 10 ते 12 प्रश्नांसह सोडवला जातो. क्विझ करतो. मी स्वतःही अशीच तयारी केली आहे.

KBC मध्ये तुम्ही सर्वात तरुण तज्ज्ञ म्हणून गेले आहात, कधी सहभागी व्हावेसे वाटले नाही?

मी छपराला होतो तेव्हा लोक माझ्याबद्दल बोलायचे. म्हणायचे - KBC मध्ये जायला हवे, पण आमच्या घरचा टीव्ही 2002 पासून खराब झाला होता. जेव्हा मी KBCमध्ये तज्ज्ञ म्हणून सहभागी झालो तेव्हा मी हा शो पहिल्यांदा पाहिला.

तुम्हाला KBC मधून फोन कसा आला?

एके दिवशी संध्याकाळी ट्विटरवर एक मेसेज आला की मला KBC मध्ये तज्ज्ञ म्हणून जॉईन व्हायचे आहे. शोमध्ये कनेक्ट झाल्यावर अभिनेता अमिताभ बच्चन म्हणाले – हे शरद सागर आहे. नेहमी निळा शर्ट आणि काळी पँट घालतात. विवेकानंदांपासून प्रेरित आहेत.

मी पाहिले की एवढं मोठं व्यक्तिमत्व समोरच्या व्यक्तीचा परिचय कसा आदराने करून देतात. कदाचित हीच गोष्ट व्यक्तीला मोठी बनवते.