बाबरी विध्वंसानंतरच्या मुंबई स्फोटांची पूर्ण कहाणी:गुल्लुचे ऐकले असते तर 257 जण वाचले असते; टायगर-दाऊद अजूनही फरार

तारीख- 12 मार्च 1993. दिवस - शुक्रवार. ठिकाण- बॉम्बे स्टॉक एक्सचेंजची प्रसिद्ध इमारत.

व्यापारी कीर्ती अजमेरा पूर्वेकडील प्रवेशद्वाराकडे जात होते. घड्याळात 1.30 वाजताच इमारतीच्या तळघरातून मोठा आवाज आला आणि कीर्ती अजमेरा एका धक्क्याने बेशुद्ध झाले. काही मिनिटांनी शुद्धीवर आल्यावर ते इतर शेकडो लोकांप्रमाणे रक्ताने माखलेल्या अवस्थेत जमिनीवर पडलेले होते.

ही तर त्या ब्लॅक फ्रायडेची फक्त सुरुवात होती. पुढील 2 तास 10 मिनिटांत मुंबईत वेगवेगळ्या ठिकाणी सलग 12 बॉम्बस्फोट झाले. अधिकृत वृत्तानुसार या स्फोटांमध्ये एकूण 257 लोकांचा मृत्यू झाला आणि 713 जण जखमी झाले.

12 मार्च 1993 रोजी झालेल्या मुंबई साखळी बॉम्बस्फोटाला आज 30 वर्षे पूर्ण झाली आहेत. त्याची संपूर्ण कहाणी आम्ही सांगत आहोत. कथा सुलभ करण्यासाठी, आम्ही ती 4 प्रकरणांमध्ये विभागली आहे...

प्रकरण-1: अयोध्येतील बाबरी मशीद पडल्यानंतर लिहिली गेली पटकथा

5 डिसेंबर 1992 च्या सकाळपासून अयोध्येतील वादग्रस्त इमारतीजवळ कारसेवक येण्यास सुरुवात झाली. दुसऱ्या दिवशी सकाळी म्हणजे 6 डिसेंबर रोजी जमावाने आक्रमक होत बाबरी मशिदीची वादग्रस्त वास्तू पाडली. यानंतर मुंबईसह देशाच्या अनेक भागात जातीय दंगली उसळल्या. श्रीकृष्ण आयोगाच्या अहवालानुसार बाबरी मशीद पाडल्यानंतर डिसेंबर-जानेवारीमध्ये झालेल्या दंगलीत 900 लोकांचा मृत्यू झाला आणि 2000 हून अधिक जखमी झाले.

एस. हुसैन झैदी यांनी त्यांच्या 'मैं अबू सालेम बोल रहा हूँ' या पुस्तकात लिहिले आहे की, 1993 मध्ये बॉम्बेमध्ये झालेले साखळी बॉम्बस्फोट हे बाबरी विध्वंस आणि त्यानंतरच्या दंगलीचा बदला घेण्यासाठी करण्यात आले होते.

प्रकरण-2: बॉम्बस्फोटांचा कट आणि गुल्लुची कबुली

मुंबईचे माजी पोलिस आयुक्त आणि मुंबई बॉम्बस्फोटांचे तपास अधिकारी राकेश मारिया यांनी एका जुन्या मुलाखतीत सांगितले की, बॉम्बस्फोटापूर्वी सीमाशुल्क आणि गुप्तचर यंत्रणांना असा सुगावा होता की शस्त्रांचा मोठा साठा भारतात येणार आहे.

जून 2017 मध्ये कोर्टाने दिलेल्या निकालानुसार अबू सालेम जानेवारी 1993 मध्ये गुजरातमधील भरूचला गेला होता. त्याच्यासोबत दाऊद टोळीचा आणखी एक गुंड होता. त्याला शस्त्रास्त्रे आणण्यासाठी पाठवण्यात आले होते. सालेमला तेथे 9 एके-56, 100 हँडग्रेनेड आणि गोळ्या देण्यात आल्या. मारुती व्हॅनमध्ये लपवून सालेमने हा माल मुंबईत आणला होता.

रियाझ सिद्दीकीने मारुती व्हॅन दिली होती. ही व्हॅन थेट संजय दत्तच्या घरापर्यंत गेली होती. 16 जानेवारी 1993 रोजी सालेम इतर दोन व्यक्तींसोबत 2 एके-56 रायफल आणि 250 गोळ्या घेऊन संजय दत्तच्या घरी आला होता. दोन दिवसांनी त्यांनी तेथून हे हत्यार उचलले. हल्ल्यासाठी गुजरातमधून मुंबईत शस्त्रास्त्रे आणून कट रचणे आणि दहशतवादी कारवायांमध्ये सहभागी होणे या आरोपात सालेम दोषी आढळला होता.

मुस्तफा डोसा, टायगर मेमन, छोटा शकील यांनी बॉम्बस्फोटाच्या कटात सहभागी असलेल्या लोकांना दुबईला बोलावले होते. स्फोटापूर्वी येथे सुमारे 15 बैठका झाल्या. यानंतर पाकिस्तानमध्ये या लोकांसाठी प्रशिक्षणासाठी शिबिरे आयोजित करण्यात आली होती. इथे त्यांना शस्त्रे वापरायला आणि बॉम्ब बनवायला शिकवले गेले.

पाकिस्तानातून प्रशिक्षण घेतलेल्यांमध्ये गुल मोहम्मद खान उर्फ ​​गुल्लुचाही समावेश होता. 19 फेब्रुवारी 1993 रोजी त्याला दुबईमार्गे पाकिस्तानला पाठवण्यात आले आणि 4 मार्च 1993 रोजी तो परत आला होता. मुंबई दंगलीतही तो आरोपी होता, त्यामुळे पोलिसांनी त्याला 9 मार्च 1993 रोजी ताब्यात घेतले.

गुल्लूने पोलिस कोठडीत मुंबई बॉम्बस्फोटाच्या संपूर्ण कटाची माहिती दिली. त्याने पाकिस्तानात शस्त्रास्त्रे आणि बॉम्ब बनवण्याचे प्रशिक्षण घेतले होते आणि मुंबईतील अनेक प्रसिद्ध ठिकाणी बॉम्बस्फोटांची तयारी केली होती, असे त्याने म्हटले होते. मात्र, गुल्लूच्या बोलण्यावर पोलिसांनी विश्वास ठेवला नाही.

पोलिसांनी गुल्लूची अटक हलक्यात घेतली असली तरी हल्ल्याचे सूत्रधार सावध झाले होते. यापूर्वी मुंबईत दहशत निर्माण करण्याची तारीख एप्रिल 1993 होती, मात्र गुल्लूच्या अटकेमुळे ती घाईघाईने बदलून 12 मार्च 1993 करण्यात आली.

प्रकरण-3: ब्लॅक फ्रायडेच्या दिवशी बॉम्बस्फोटांनी हादरली मुंबई

12 मार्च 1993 रोजी दुपारी 1.30 वाजता बॉम्बे स्टॉक एक्सचेंज इमारतीच्या तळघरात कारमध्ये पहिला बॉम्बस्फोट झाला. साधारण 30 मिनिटांनी कॉर्पोरेशन बँकेच्या मांडवी शाखेत दुसरा कार बॉम्बस्फोट झाला.

यानंतर शिवसेना भवन, एअर इंडिया इमारत, मच्छीमार कॉलनी, सेंचुरी बाजार, झवेरी बाजार, प्लाझा सिनेमा, कथा बाजार, सहारा विमानतळ टर्मिनल, हॉटेल जुहू सेंटॉर, हॉटेल सी रॉक येथेही स्फोट झाले.

एकूण 12 स्फोटांमध्ये 257 लोकांचा मृत्यू झाला तर 713 लोक जखमी झाले. तेव्हाच्या हिशेबाने सुमारे 27 कोटी रुपयांच्या मालमत्तेचे नुकसान झाले. साखळी बॉम्बस्फोटांची ही जगातील पहिलीच घटना होती. भारतात पहिल्यांदाच दहशतवाद्यांनी स्फोटासाठी आरडीएक्सचा वापर केला.

प्रकरण-4: पहिला सुगावा एका बेवारस स्कूटरमध्ये सापडला

1993 च्या बॉम्बस्फोट प्रकरणाच्या तपासासाठी राकेश मारिया यांच्या देखरेखीखाली 150 हून अधिक पोलिस पथके तयार करण्यात आली होती. मारियांनी एका मुलाखतीत सांगितले होते की, पहिला सुगावा एका बेवारस स्कूटरमधून आणि स्फोटकांनी भरलेल्या मारुती व्हॅनमधून सापडला होता.

तपासात ही व्हॅन माहीम भागातील एका पत्त्यावर रुबिना मेमनच्या नावाने नोंदणीकृत होती. 8 मजली इमारतीतील त्यांच्या लपण्याच्या ठिकाणी पोलिस पोहोचले असता त्यांना ते कुलूपबंद दिसले. स्फोटाच्या दोन दिवसांपूर्वी मेमन कुटुंबीय परदेशात गेले होते. आणि झडतीदरम्यान, एका फ्रीजच्या वर बेवारस स्कूटरची चावी सापडली.

4 नोव्हेंबर 1993 रोजी 189 लोकांविरुद्ध 10,000 पानांचे प्राथमिक आरोपपत्र दाखल करण्यात आले. 19 नोव्हेंबर 1993 रोजी हे प्रकरण सीबीआयकडे सोपवण्यात आले. एप्रिल 1995 मध्ये मुंबईच्या टाडा न्यायालयात या प्रकरणाची सुनावणी सुरू झाली. पुढील दोन महिन्यांत आरोपींविरुद्ध आरोप निश्चित करण्यात आले.

मुंबई पोलिसांच्या गुन्हे शाखा आणि सीबीआयच्या स्पेशल टास्क फोर्सने एकूण 193 जणांना अटक केली. यापैकी 140 जणांविरुद्ध खटला चालवण्यात आला, मात्र खटल्यादरम्यान 17 जणांचा मृत्यू झाला.

उर्वरित 123 आरोपींपैकी 12 आरोपींना ट्रायल कोर्टाने फाशीची शिक्षा सुनावली. 20 जणांना जन्मठेपेची तर 68 जणांना कमी शिक्षा सुनावण्यात आली. 23 जण निर्दोष आढळले. नोव्हेंबर 2006 मध्ये संजय दत्त बेकायदेशीरपणे पिस्तूल आणि एके-56 रायफल बाळगल्याप्रकरणी दोषी आढळला होता.

21 मार्च 2013 रोजी सर्वोच्च न्यायालयाने याकुब मेमनची फाशीची शिक्षा कायम ठेवली. 10 दोषींची फाशीची शिक्षा जन्मठेपेत बदलण्यात आली आणि 18 पैकी 16 जणांची जन्मठेपेची शिक्षाही कायम ठेवण्यात आली. संजय दत्तला पाच वर्षांच्या तुरुंगवासाची शिक्षा ठोठावण्यात आली आणि चार आठवड्यांच्या आत आत्मसमर्पण करण्यास सांगितले गेले.

30 जुलै 2015 रोजी, याकुबच्या फाशीच्या काही तास आधी, त्याचे वकील फाशीवर 14 दिवसांची स्थगिती मागण्यासाठी पोहोचले होते, जे सर्वोच्च न्यायालयाने फेटाळले होते. याकुब मेमनला नागपूर मध्यवर्ती कारागृहात फाशी देण्यात आली.

दाऊद इब्राहिम आणि टायगर मेमन, 1993 च्या बॉम्बे साखळी बॉम्बस्फोटांचे सूत्रधार, अजूनही भारताच्या एजन्सींच्या हाती न लागण्यात यशस्वी ठरले. ते अजूनही फरार आहेत.