दिव्य मराठी एक्सप्लेनरआश्वासन 1 लाख कोटींचे, आले पोलिस:: सर्वात मोठा फंडिंग फेस्टिव्हल कसा ठरला सर्वात मोठा स्टार्टअप घोटाळा

नाशिकला राहणारे आदित्य इन्स्टाग्रामवर स्क्रोल करत होते. त्यावर त्यांना ‘एमबीए चायवाला’चे संस्थापक प्रफुल्ल बिल्लौरे यांचा व्हिडिओ दिसला. ज्यामध्ये ते वर्ल्ड स्टार्टअप कन्व्हेन्शनबद्दल सांगत होते. जेव्हा आदित्य यांनी त्यात उल्लेख केलेल्या वेबसाइटवर लॉग-ऑन केले तेव्हा त्यावर 'जगातील सर्वात मोठा निधी महोत्सव' असे लिहिले होते.

यावेळी प्रमुख पाहुणे म्हणून केंद्रीय मंत्री नितीन गडकरी आणि अन्य काही नेत्यांचे फोटो होते. महोत्सवात 50 हून अधिक देशांतील 1,500 संस्थात्मक गुंतवणूकदार, 9,000 हून अधिक एंजल गुंतवणूकदार आणि 75,000 स्टार्टअप्सच्या सहभाचा दावा करण्यात आला होता. विशेष म्हणजे यासाठी फार दूर जावे लागणार नव्हते तर हे सर्व नोएडात होणार होते.

आदित्यचे डोळे चमकले. येथे त्यांच्या स्टार्टअपलाही निधी मिळू शकतो, असे त्यांना वाटले. बड्या नेत्यांचे फोटो, प्रभावशाली व्हिडीओ, चांगली वेबसाईट बघून आदित्यच्या मनात शंकेला जागा नव्हती. आठ हजार रुपये प्रवेश शुल्क भरून त्यांनी प्रवेश पास बुक केला.

हा कार्यक्रम जानेवारी ते मार्चपर्यंत पुढे ढकलण्यात आल्याने आदित्यला पहिला धक्का बसला. गोल्फ कोर्सचे ठिकाण बदलून ते एक्स्पो सेंटर असे बदलण्यात आले.

कार्यक्रमाच्या आयोजकाने देशाच्या सर्वोच्च मंत्र्यासोबतचा फोटो पोस्ट केल्याने या शंका लवकरच दूर झाल्या. एका प्रमुख वृत्तपत्रात एक लेख देखील आला होता (म्हणजे सशुल्क जाहिरात). आदित्य यांनी काही हजार रुपये जास्त खर्च करून फ्लाइट तिकीट आणि हॉटेलही बुक केले.

शेवटी तो दिवस आला जेव्हा स्टार्टअप कॉन्फरन्स सुरू होणार होती. आदित्य त्यांच्या सर्व तयारीनिशी एक्स्पो सेंटरमध्ये पोहोचले. त्याचा एंट्री पास तिथे कोणीही पाहिला नाही. आतील हॉल देखील अस्ताव्यस्त आणि जवळजवळ रिकामाच होता. तेथे ना एलन मस्क, ना नितीन गडकरी, ना कुठली मोठी व्हेंचर कॅपिटल कंपनी. पिण्यासाठी पाणीही नव्हते.

जसजसा दिवस सरत गेला तसतसे पोलिसही पोहोचले. आपली फसवणूक झाल्याचे आदित्यला जाणवले, पण असे वाटणारे ते एकटेच नव्हते.

कहाणीला सुरुवात

24 जून 2022 ची गोष्ट आहे. ल्यूक तलवार आणि अर्जुन चौधरी यांनी QOFUNDER नावाची कंपनी स्थापन केली. QOFUNDER ने ऑक्टोबर 2022 मध्ये सर्वात मोठ्या स्टार्टअप कार्यक्रमाची घोषणा केली. त्याला वर्ल्ड स्टार्टअप कन्व्हेन्शन असे नाव देण्यात आले. नोव्हेंबर 2022 पासून त्याचा प्रचार सुरू झाला.

सुरुवातीच्या प्रमोशनमध्ये पंतप्रधान नरेंद्र मोदी या कार्यक्रमाला उपस्थित राहणार असल्याचे दाखवण्यात आले होते. तसेच, असे अनेक गुंतवणूकदार येत आहेत ज्यांच्या व्यवस्थापनाखालील 50 लाख कोटी रुपयांपर्यंत कंपन्या आहेत.

त्यात बड्या उद्योगपतींची नावे होती. जसे- एलन मस्क, गौतम अदानी, सुंदर पिचाई, दुबईचे क्राउन प्रिन्स शेख हमदान आणि सॉफ्टबँक ग्रुपचे संस्थापक मासायोशी सन.

ही अशी वेळ होती, जेव्हा देशातील लहान - मोठे स्टार्टअप्स निधीसाठी आसुसलेले आहेत. स्टार्टअप डील 9 वर्षांच्या नीचांकी पातळीवर आहेत. VCCircle च्या मते, या वर्षी फेब्रुवारीमध्ये, जिथे प्रत्येक 10 तासांनी स्टार्टअपला निधी मिळत आहे. ज्यात गतवर्षी दर 3 तासांनी मिळत होते.

म्हणून जेव्हा कोणी म्हणतो की आम्ही सर्वात मोठा स्टार्टअप निधी महोत्सव आयोजित करणार आहोत. जिथे 1500 हून अधिक संस्थात्मक गुंतवणूकदार, 9 हजार एंजेल गुंतवणूकदार येणार आहेत जे तुमच्या स्टार्टअपला निधी देतील.

यासोबतच तुम्हाला येथे येणाऱ्या 75 हजार स्टार्टअप्ससोबत नेटवर्किंगची संधीही मिळणार आहे. त्यामुळे अशी संधी कोणाला गमवावीशी वाटेल?

मात्र, काही दिवसांनी पंतप्रधान मोदी कार्यक्रमाला येणार असल्याची चर्चा आयोजकांनी काढून घेतली. तसेच वक्त्यांची नावेही बदलली.

आता इथे एलन मस्कचे नाव मुख्य मार्गदर्शक म्हणून दिसत होते. फेसबुक, ट्विटर आणि इंस्टाग्रामवर या कार्यक्रमाचा जोरदार प्रचार करण्यात आला.

कहाणीमध्ये टट्विस्ट

जागतिक स्टार्टअप अधिवेशन यापूर्वी 12 जानेवारी 2023 रोजी होणार होते, परंतु शेवटच्या क्षणी ते पुढे ढकलण्यात आले. त्यानंतर 24 मार्च 2023 रोजी करण्याची घोषणा करण्यात आली. या काळात आणखी एक बदल दिसून आला.

हजारो तिकिटांची विक्री झाल्यानंतर पुन्हा एकदा स्पीकरची यादी बदलण्यात आली. आता एलन मस्क यांच्या जागी केंद्रीय परिवहन मंत्री नितीन गडकरी यांचे नाव प्रमुख वक्ते म्हणून देण्यात आले.

तसेच उत्तराखंडचे मुख्यमंत्री पुष्कर सिंह धामी, केंद्रीय आरोग्य मंत्री मनसुख मांडविया आणि उत्तर प्रदेशचे उपमुख्यमंत्री केशव प्रसाद मौर्य यांचीही नावे होती.

या कार्यक्रमाची विश्वासार्हता वाढवण्यासाठी लूक तलवार आणि अर्जुन चौधरी आणखी एक युक्ती केली. दोघांनी ट्विटर आणि इंस्टाग्रामवर केंद्रीय मंत्री नितीन गडकरींसोबतचा स्वतःचा फोटो पोस्ट केला.

त्यात ते म्हणतात की, या कार्यक्रमाच्या आयोजनासाठी आम्ही नितीन गडकरींना भेटलो. त्यांनी आमच्या कार्यक्रमाचे कौतुक केले आणि आम्हाला सूचना देखील दिल्या.

म्हणजे असे वातावरण निर्माण झाले की, आयोजककांचे मोठ मोठ्या माणसांसोबत उठणे-बसणे आहे, असे वाटले. त्यामुळे लोकांच्या मनात या कार्यक्रमाबाबत चांगली प्रतिमा निर्माण झाली.

या कार्यक्रमाला मोठे वक्ते येणार असल्याचे भासवून आयोजकांनी आधी हजारो तिकिटे विकली. यानंतर त्यांनी अनेक छोट्या ब्रँड्सकडून लाखो रुपये घेतले आणि सांगितले की येथे 75 हजार स्टार्टअप येणार आहेत. म्हणजेच तुम्ही तुमचे उत्पादन येथे दाखवू शकता.

यासोबतच त्यांनी बनावट प्रायोजकांची यादीही बनवली. त्यात पेटीएम, अॅमेझॉन आणि ओयो सारखी मोठी नावे होती. ज्याला पाहून इतर अनेक नावेही त्याच्याकडे आकर्षित व्हावी. म्हणजेच या कंपन्या येत असतील तर आपणही जावे, असे त्यांना वाटावे.

म्हणजेच, कार्यक्रमाच्या विश्वासार्हतेसाठी त्यांनी 3 मोठ्या गोष्टी केल्या…

1. आम्हाला मोठ्या कंपन्यांनी प्रायोजित केले आहे.

2. नितीन गडकरींसोबतचा फोटोही दाखवला.

3. आयोजकांनी अनेक मोठ्या सोशल मीडिया प्रभावकांच्या माध्यमातून या कार्यक्रमाचा प्रचार केला.

या कार्यक्रमाला प्रोत्साहन देणाऱ्या सोशल मीडिया प्रभावकांची नावे आहेत- अंकुर वारिकू, चेतन भगत, प्रफुल्ल बिलोरे आणि राज शामानी.

प्रफुल्ल बिलोरे, एमबीए चायवाला, या कार्यक्रमाची जाहिरात करताना, ते स्वतः जागतिक स्टार्टअप अधिवेशनाला येत असल्याचेही सांगतात. तर चेतन भगत याला जगातील सर्वात मोठा फंडिंग फेस्टिव्हल म्हणतात.

गुंतवणूकदारांसाठी पासची किंमत 25,000 रुपये होती. डिसेंबर 2022 मध्ये, आयोजकांनी स्वतः दावा केला की 1 लाखाहून अधिक लोकांनी या कार्यक्रमात सहभागी होण्यासाठी नोंदणी केली आहे. यादरम्यान ल्यूक तलवार यांनी याला जगातील सर्वात मोठा फंडिंग फेस्टिव्हल म्हटले आहे. यासोबतच 1 लाख कोटींहून अधिक गुंतवणूक केल्याचा दावा केला होता.

कहाणीचा क्लायमॅक्स

हा कार्यक्रम यावर्षी 24, 25 आणि 26 मार्च रोजी ग्रेटर नोएडा येथील एक्स्पो मार्ट येथे होणार होता. 24 मार्च रोजी, जेव्हा सर्व लोक एक्स्पो मार्टवर पोहोचतात तेव्हा त्यांना असे दिसते की ज्यांचे फोटो वेबसाइटवर पोस्ट केले गेले होते त्यापैकी एकही येथे पोहोचला नाही.

ज्या 1500 संस्थात्मक गुंतवणूकदारांबद्दल बोलले होते ते देखील कार्यक्रमस्थळी दिसले नाहीत. 9000 एंजल गुंतवणूकदार येणार असल्याची चर्चा होती, मात्र 5 ते 6 जणच घटनास्थळी आढळून आले.

आयोजकांनीही लोकांसाठी पिण्याच्या पाण्याचीही व्यवस्था केली नाही. अशा स्थितीत लोकांनी गोंधळ घालण्यास सुरुवात केली.

प्रायोजकत्वाच्या नावाखाली 50 लाखांपर्यंत खर्च करणाऱ्या स्टार्टअपमध्ये नाराजी आहे. डोळ्यात स्वप्ने घेऊन प्रस्थापित उभे आहेत आणि कोणाशी बोलावे असा विचार करत आहेत. त्यानंतर पोलिस घटनास्थळी येतात. या बनावटगिरीबाबत अनेकांनी पोलिसांकडे तक्रारी केल्या आहेत.

या कार्यक्रमाला उपस्थित असलेले बायोडिग्रेडेबल पॅकेजिंग कंपनी बांब्रूचे संस्थापक वैभव अनंत, Inc42 ला सांगतात की, त्यांनी कार्यक्रमाला उपस्थित राहण्यासाठी सुमारे 50 लाख रुपये खर्च केले.

केवळ स्टॉल उभारण्यासाठी त्यांनी 10 लाख रुपये खर्च केले. मर्कंटाईल डिझाइनसाठी 40 लाख रुपये खर्च करण्यात आले. या संपूर्ण कार्यक्रमासाठी त्यांनी त्यांच्या 10 कर्मचाऱ्यांनाही सोबत आणले होते.

अनंत यांनी कार्यक्रमाच्या आयोजकांवर कायदेशीर कारवाई करणार असल्याचे म्हटले आहे.

एवढी मोठी फसवणूक होऊनही ही वेबसाइट अजूनही अस्तित्वात आहे. तुम्ही पाससाठी नोंदणी करू शकता. म्हणजे ते अजून बंद झालेले नाही.