ब्लॅकबोर्डमहिलांना बांधून 200 पायऱ्यांवरून ओढतात:भूतबाधेच्या नावाखाली लाथा- बुक्क्यांनी मारले जाते, थंड पाण्यात अंघोळ घालतात

राजस्थानच्या भिलवाडा जिल्ह्यात एक मंदिर आहे - बंक्याराणी माता मंदिर. येथे भूतबाधा आणि उपचाराच्या नावाखाली महिलांना चामड्याच्या शूजमधून पाणी पिण्यास लावले जाते. उलटे पाडून त्यांना मंदिराच्या पायऱ्यांवरुन ओढले जाते. थंड पाण्याने आंघोळ घालतात, केस ओढतात आणि लाथा-बुक्क्यांनी मारतात.

प्रशासनाने यावर बंदी घातली असली तरी येथे दररोज महिलांवर अत्याचार होत आहेत. या महिलांचे कुटुंबीयच त्यांच्यावर जबरदस्ती करत आहेत.

ब्लॅकबोर्ड मालिकेतील या महिलांची अवस्था जाणून घेण्यासाठी मी जयपूरपासून 279 किलोमीटर अंतरावर असलेल्या आसिंदच्या बंक्याराणी मंदिरात पोहोचले. दिवसभर आणि संपूर्ण रात्र म्हणजे सुमारे 24 तास तिथे राहिले. त्यावेळी मी माझ्या डोळ्यांनी काय पाहिले ते वाचा...

शनिवारचा दिवस कडाक्याच्या थंडीत पहाटे 4 वाजता मी मंदिरात पोहोचले. दुकाने सजलेली होती. भाविकांची गर्दी वाढत होती. लोक जल्लोष करत होते. मध्येच महिलांच्या किंकाळ्या ऐकू येत होत्या.

मंदिरात महिलांची हाणामारी आणि आरडाओरडा…? मला थोडं विचित्र वाटलं. सुमारे 200 पायऱ्या चढून गेल्यावर मी मंदिराच्या आत प्रवेश केला आणि पाहिले की एक लहान गर्भगृह आहे, ज्यामध्ये देवीची मूर्ती आहे. काही लोक पूजा करत होते.

दुसरीकडे, भोपा एका महिलेला बेदम मारहाण करत आहे आणि तिला एका कमी जाडीच्या खांब्या भोवती चकरा मारायला सांगत आहे. चालत असताना महिला थांबली तर भोपा तिला मारहाण करू लागतो. येथे भूत उतरवणाऱ्या पुरुषाला भोपा आणि स्त्रीला भोपी म्हणतात.

मी गर्भगृहाजवळ सुमारे दोन तास थांबले. त्या काळात चार-पाच महिलांसोबत भोप्याने असेच केले.

मी मंदिरातून बाहेर पडले. येथे एक महिला पायऱ्यांवर उलटी पडलेली दिसली आणि ती तिच्या पाठीवर रेंगाळत होती. सोबत तिच्या घरातील इतर महिलाही आहेत. ते तिला तसे करण्यास भाग पाडत आहेत. मध्येच ती स्त्री थकते आणि थांबते, मग भोपा किंवा भोपी तिचा पाय धरून तिला खाली खेचू लागतो.

त्या महिलेचे हात, पाय आणि पाठ सोललेली आहे. ती दयेची याचना करते, पण भोपाला त्याची पर्वा नाही. वरून खाली उतरण्यासाठी सुमारे 15-20 मिनिटे लागतात.

माझ्या शेजारी एक बाई उभी आहे. ती या महिलेची सासू आहे. मी विचारते - तू तुझ्या सुनेसोबत हे का करवून घेत आहेस?

त्या सांगतात की, 'तिच्यावर सावली आहे. मी कोरडी भाजी करायला सांगितल्यावर ती पाणी ओतते. मी तिला पातळ भाजी करायला सांगितल्यावर ती कोरडी करून देते. सर्व काही उलट करते. तिच्या अंगात कुणीतरी शिरलंय, तेच हे सगळं करत असते.

मी विचारले, कुठल्या डॉक्टरांना दाखवले का?

त्या उत्तर न देता पुढे जातात. मी पुन्हा बोलण्याचा प्रयत्न करते, पण त्या माझ्याकडे दुर्लक्ष करतात.

मी पुढे जाते पायऱ्यांच्या तळाशी एक स्त्री बबसलेली आहे. तिचे डोके ओढणीने झाकलेले आहे. भोपी केस धरुन ओढत आहे. ती काहीतरी वदवून घेण्याचा प्रयत्न करत आहे. ती बोलली नाही तरो मारहाण केली जाते. दरम्यान, ती महिला एका कुत्र्याकडे बोट दाखवते. लगेच भोपी बोलते - ठीक आहे, ती कुत्र्याचा बळी देण्यासाठी बोलत आहे.

भोपी महिलेला ज्वाला मंदिरात घेऊन जाते. बंंक्याराणी मंदिराच्या खाली ज्वाला मंदिर आहे. येथे 5-6 तास महिलेला भोपीकडून इकडून तिकडे फिरवले जाते. त्यानंतर महिला तिच्या कुटुंबीयांसह बाहेर पडते. मी महिलेच्या कुटुंबीयांशी बोलण्याचा प्रयत्न केला, पण त्यांनी बोलण्यास नकार दिला.

ज्वाला मंदिरात एका महिलेला बांधून जमिनीवर ओढले जात आहे. तीन महिला तिला खेचत आहेत. असे का, विचारले असता त्यातील एक महिला म्हणते, 'या महिलेच्या आत एक दुष्ट आत्मा आहे. तो आत्मा पूर्ण चक्कर मारल्यावरच तिचे शरीर सोडेल.

दूरवर एक स्त्री चुलीवर स्वयंपाक करत आहे. तिच्या शेजारी एक 20-22 वर्षांची महिला बसलेली आहे. केस विस्कटलेले. कपडे आणि स्वेटर खूपच घाण आहेत. चौकशी केली असता जानी नावाची ही महिला चित्तोड येथून आल्याचे समजले. तिच्या सासूने तिला उपचारासाठी मंदिरात आणले होते, नंतर तिला येथे सोडले. आता बहीण काळजी घेते.

मी विचारले अडचण किंवा त्रास काय आहे?

जानी सांगतात की, 'मला बरे वाटत नव्हते. घरची कामे नीट करता येत नव्हती. एके दिवशी शेजाऱ्याने सासूला सांगितले की, तुमच्या सुनेत दुष्ट आत्मा आहे. तिला बंक्याराणी माता मंदिरात घेऊन जा. मी माझ्या सासूबाईंना डॉक्टरकडे जाऊयात, उपचार करुयात, असे सांगितले, पण त्या तयार झाल्या नाहीत.

मला दोन जोड्या कपड्यांसह इथे सोडले. पाच शनिवार उपचार घेतले, पण उपयोग झाला नाही. भोपा-भोपी जबरदस्तीने वेण्या ओढतात, मारतात. त्यांच्यासमोर मला असहाय्य वाटते, मी काहीही करू शकत नाही.

नवरा शेती करायचा. आता कमाईसाठी गुजरातला गेले आहेत. माझी काळजी घेण्यासाठी मी माझ्या बहिणीला येथे बोलावले आहे. मला दोन लहान मुले आहेत, मला त्यांच्यासाठी जगायचे आहे. मला लवकर घरी परतायचे आहे. काय सांगू मॅडम, घरातील लोकही माझे ऐकत नाहीत.'

यानंतर माझी भेट मध्य प्रदेशातील नीमच येथून आलेल्या गोपाली प्रजापती यांच्या सोबत होते. नंदेवर उपचार करण्यासाठी गोपाली येथे मंदिरात आलेल्या आहेत.

गोपाली सांगतात की, 'नंदेच्या पोटात दुखतंय. औषध दिले, पण आराम मिळाला नाही. मला दुसऱ्या डॉक्टरकडे जायचे होते. तिची तपासणी करून घ्यायची होती, पण सासऱ्यांनी गीताला औषधाची गरज नसल्याचे सांगितले. या मंदिरात गीतावर पाच आठवड्यांपासून उपचार सुरू आहेत. आतापर्यंत काही उपयोग झालेला नाही.

तुमची ननंद कुठे आहे?

प्रत्युत्तरात गोपाळी एका सडपातळ मुलीकडे बोट दाखवते. मला तिच्याशी बोलायचे आहे, पण ती काहीच बोलण्याच्या मनस्थितीत नाही. भोपाच्या मारहाणीमुळे आणि उपचाराच्या प्रक्रियेमुळे तिला धक्का बसला आहे.

येथे जवळजवळ प्रत्येक स्त्रीने कुंडात आंघोळ करण्याबद्दल चर्चा केली. मी एका महिलेला कुंडाबद्दल विचारले असता तिने सांगितले की, कुंड येथून दोन किलोमीटर अंतरावर आहे. यानंतर मी ते घायला निघाले.

दुपारची वेळ होती. एक मोठा कुंड पाण्याने भरलेला होता. त्याच्या भिंतींवर 'कष्ट निवारण कुंड' असे लिहिले होते. या तलावाच्या पाण्याने महिला अंघोळ करतात. जेव्हा मी तलावाच्या आत हात घातला तेव्हा असे वाटले की त्यात बर्फ आहे.

मी एका व्यक्तीला विचारले, आज कोणी भोपा आला होता का?

उत्तर मिळालं – दुपारी कुणी कुठे दिसणार. संध्याकाळ झाल्यावर. रात्रभर इथे खेळ असतो.

दोन तासांनंतर तीन-चार महिलांनी एका महिलेला पकडून कुंडाजवळ आणले. तिला थंड पाण्याने आंघोळ घातली. ती त्याला काहीतरी सांगण्याचा प्रयत्न करते. पण काहीच बोलता येत नव्हते. भोपा-भोपी तिला मारहाण करू लागतात. कधी बुक्के मारतात तर कधी केस ओढतात.

त्यानंतर आणखी चार-पाच महिला तेथे येतात. भोपा-भोपी त्यांच्यासोबतही तेच करतात.

मी एका भोप्याला विचारलं की तुम्ही असे का करतात? आधी ते प्रश्न टाळतात, मग म्हणतात- 'आम्ही कुठे काही करतो? सर्व माता राणी करते.

रात्र जसजशी वाढत जाते तसतशी मंदिरात गर्दी वाढत जाते. उपचाराच्या नावाखाली रात्रभर महिलांसोबत अत्याचाराचा खेळ सुरू असतो. सकाळ होताच भोपा-भोपी निघतात.

मंदिराच्या आजूबाजूच्या लोकांना विचारले असता दर शनिवारी भोपा-भोपी येथे येत असल्याची माहिती मिळते. एका दिवसाच्या उपचारासाठी ते किमान 500 रुपये घेतात. दूरवरून येणाऱ्यांची राहण्याची व्यवस्थाही भोपा-भोपी करतात. यासाठी ते दिवसाला दोन ते तीन हजार रुपये घेतात.

भोपा-भोपी बाहेरून येतात, त्यांचा रेकॉर्ड सांभाळणे कठीण- मंदिराचे मुख्य पुजारी

यानंतर मी बंक्याराणी ट्रस्टचे मुख्य पुजारी आणि अध्यक्ष देवीलाल गुर्जर यांची भेट घेतली. देवीलाल सांगतात की, पूर्वी मंदिरात अशी परंपरा होती, पण आता ती नाही.

जेव्हा मी त्यांना व्हिडिओ दाखवले तेव्हा ते म्हणतात की, 'पूर्वी अशा कामासाठी येणाऱ्यांना आम्ही हाकलून द्यायचो. यानंतर लोक बाहेर गेले आणि आम्हाला मंदिरात प्रवेश दिला जात नाही, असे सांगू लागले. मग मंदिरात जाण्याची परवानगी द्यावी लागली. भोपा-भोपी बाहेरून येतात. अशा परिस्थितीत त्याचा रेकॉर्ड ठेवणे कठीण आहे.

सात वर्षांपूर्वी या मंदिरातील शूजमध्ये पाणी पितानाचा फोटो-व्हिडिओ व्हायरल झाला होता. यानंतर प्रशासनाने कारवाई करत बुटांचे पाणी पिण्यास बंदी घातली. मात्र, आजही गुपचूप शूजमध्ये पाणी दिले जाते, असे स्थानिक लोक शांतपणे सांगतात.

पोलिस म्हणते, तक्रार दाखल झाली तरच कारवाई होईल

बंक्याराणीतील अत्याचाराबद्दल विचारले असता, असिंदमधील शंभूगड पोलिस स्टेशनचे एसएचओ हनुमान राम म्हणतात की, “मी खूप पूर्वी शूजमध्ये पाणी पिण्याचे ऐकले होते. मला इथे पोस्ट होऊन 5 महिने झाले आहेत.

आजपर्यंत माझ्याकडे कोणतीही तक्रार आलेली नाही. शनिवारी 500 ते 1000 लोक मंदिरात येतात. पोलिसही तेथे गस्त घालतात. अद्याप कोणीही तक्रार दाखल केलेली नाही. कोणी तक्रार केली तरच कारवाई करू.

अंधश्रद्धेविरुद्ध मोहीम राबवणाऱ्या सामाजिक कार्यकर्त्या तारा अहलुवालिया म्हणतात की, “जेव्हा एखादी स्त्री आजारी असते किंवा तिला मानसिक त्रास होतो तेव्हा कुटुंबातील सदस्य तिला भोप्याकडे घेऊन जातात.

क्षणाचाही ही विलंब न लावता, भोपा घोषित करतो की, महिलेच्या शरीरावर डाकीन नावाच्या भूताचा ताबा आहे. मग चामड्याच्या शूजमध्ये दारू पाजणे, मारहाण करणे आणि शोषण सुरू होते. आम्ही स्टिंग करुन अनेकांना तुरुंगातही पाठवले आहे.

मी 37 वर्षांपासून लोकांना जागरूक करत आहे. आजपर्यंत मला एक गोष्ट समजली नाही की, वाईट सावली फक्त स्त्रियांवरच का येते आणि पुरुषांवर का नाही? उपचाराच्या नावाखाली फक्त महिलांचाच छळ का होतो, पुरुषांचा का नाही?

बहुतांश स्त्रिया गरीब आणि अशिक्षित आहेत, त्यांचे शोषण होत आहे हे त्यांना कळत नाही

भीलवाडा कोर्टातील वकील राजू डिडवानिया म्हणतात की, या महिलांवर होणाऱ्या अत्याचाराचे सर्वात मोठे कारण म्हणजे जागरूकता आणि गरिबीचा अभाव आहे. त्यांचे नातेवाईक भोपा-भोपीच्या जाळ्यात सहज येतात. त्यांचे इतके ब्रेनवॉश झाले आहे की, त्यांचे शोषण होत आहे हे त्यांना कळतही नाही. त्याच्या घरातील महिलांवर अत्याचार होत आहेत.

काही महिला डॉक्टरांकडेही जातात, मात्र गरिबीमुळे त्या बनावट डॉक्टरांकडून उपचार घेतात. त्यामुळे आजार बरा होत नाही. मग त्यांना पुन्हा भोपा-भोपीकडे यावे लागते. त्यामुळे दिवसेंदिवस या प्रकरणांमध्ये वाढ होत आहे.