RSS शाखा, संघटनेत महिलांचा प्रवेश निश्चित:कौशल्यावर आधारित प्रशिक्षण देऊन लोकांना जोडणार, मुस्लिमांत प्रतिमा सुधारण्याची तयारी

हरियाणातील पानिपतमधील समालखा गावात राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघाची (RSS) तीन दिवसीय बैठक सुरू झाली आहे. या बैठकीचे दोन महत्त्वाचे अजेंडे आहेत, पहिला म्हणजे आरएसएसमध्ये महिलांचा प्रवेश लवकरात लवकर सुनिश्चित करणे. दुसरे म्हणजे, 'संघ ही समाज'चे ध्येय पूर्ण करणे आणि त्याची अंमलबजावणी करणे.

संघ 2025 मध्ये 100 वर्षांचा होणार आहे, विश्वसनीय सूत्रांनुसार, 2024 च्या लोकसभा निवडणुकीपूर्वी किंवा 2025 च्या सुरुवातीला महिलांसाठी स्वतंत्र संघटना किंवा RSS मध्ये त्यांच्या प्रवेशाची घोषणा केली जाऊ शकते. दुर्गा वाहिनीच्या नावाने आरएसएसची महिला शाखा असली तरी आता संघात महिलांच्या स्वतंत्र शाखा स्थापन करण्याचा निर्णय या बैठकीत घेतला जाऊ शकतो.

मनमोहन वैद्य यांचे बैठकीच्या पहिल्याच दिवशी संकेत

12 मार्च रोजी संघाच्या अखिल भारतीय प्रतिनिधी सभेचे सहसचिव डॉ. मनमोहन वैद्य यांनी संघटनेत महिलांच्या प्रवेशाबाबत संकेत दिले होते. ते म्हणाले की, 'या बैठकीत महिलांना शाखांमध्ये समाविष्ट करण्याचा विचार केला जात आहे'. सूत्रांनी दिलेल्या माहितीनुसार, महिला शाखा वेगळ्या असतील की संघटनाच वेगळी असेल, यावर विचार सुरू आहे.

मनमोहन वैद्य म्हणाले की, आरएसएसमध्ये महिलांच्या प्रवेशाबाबत यापूर्वीपासूनच चर्चा सुरू आहे. आरएसएस 2024 मध्ये आपले शताब्दी वर्ष साजरे करत आहे, अशा परिस्थितीत अनेक मोठे निर्णय घेतले जाऊ शकतात. 12 मार्चला सकाळी ही सभा सुरू झाली, मात्र 11 मार्चच्या संध्याकाळपर्यंत 500 हून अधिक लोक तिथे पोहोचले होते. बाकी सकाळी पोहोचतील.

संघाच्या गुप्त बैठकीत कोणाचाही प्रवेश नाही

बैठकीत सहभागी असलेल्या एका सूत्राने 11 मार्च रोजी दिव्य मराठी नेटवर्कला सांगितले की, 'मीटिंग उद्यापासून सुरू होईल. आज दुपारीच इथे आलो. आता तीन दिवस युनियनच्या कार्यालयात जातील. कोणी बाहेर जाणार नाही आणि कोणी आत येणार नाही. सकाळी 8 वाजता न्याहारीने दिवसाची सुरुवात होईल आणि रात्री 9 वाजेपर्यंत सभेच्या अजेंड्यात समाविष्ट असलेल्या मुद्द्यांवर सतत चर्चा होईल.

ही बैठक इतकी गुप्त का आहे, या प्रश्नाच्या उत्तरात सूत्राने सांगितले की, 'तुमचे मीडिया हाऊस संपूर्ण देशातील मीडिया हाऊससोबत बसून आपली रणनीती बनवते का?' एकंदरीत वार्षिक नित्य आढावा बैठक नावाची ही बैठक संघाची 'सुपर सिक्रेट' बैठक आहे. यामध्ये मागील वर्षी ठरलेल्या मुद्द्यांचे रिपोर्ट कार्ड तयार केले जाते, त्यानंतर पुढील वर्षासाठीचे मुद्दे ठरवले जातात.

संघाची सुपर सिक्रेट प्रकरणांची यादी तयार

या बैठकीत सहभागी असलेल्या राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघाच्या एका उच्चपदस्थ सूत्राने सांगितले की, 'गुप्त मुद्द्यांची यादी चर्चेसाठी तयार आहे. यादी मोठी आहे. ही यादी चर्चा आणि अभिप्रायाच्या आधारे तयार करण्यात आली आहे. यावर चर्चा केली जाईल आणि शेवटी क्रमवारी लावल्यानंतर पुन्हा शीर्ष समस्यांची यादी तयार केली जाईल.

सूत्रानुसार, 'यावेळी 3 मुद्दे सर्वात महत्त्वाचे आहेत, ज्यावर सर्वांचे एकमत आहे. हे मुद्दे संघाच्या प्रतिमेशी संबंधित आहेत. त्यावर अद्याप निर्णय झालेला नसून, बहुधा बैठकीच्या दुसऱ्या दिवशी या विषयांवर गंभीर चर्चा होईल. कारण विचारमंथन झाल्यानंतर प्रतिमा तयार करण्याचे उपायही सापडतील.

बैठकीतील तीन प्रमुख मुद्दे-

1. लैंगिक पक्षपाती विचारांच्या प्रतिमेसाठी सुधारणा मॉडेल तयार होईल

आरएसएसवर महिलांबाबत रूढिवादी आणि पारंपारिक असल्याचा आरोप सातत्याने केला जातो. संघ हा पुरुषप्रधान आहे, असाही प्रश्न उपस्थित होतो. संस्थेतून महिला गायब आहेत. म्हणजे संघात महिलांना पद का नाही? स्त्रिया अर्धवेळ किंवा पूर्णवेळ प्रचारक, कार्यकर्ता किंवा संघाच्या इतर शाखांत का नाहीत? हा प्रश्न अनेकदा पडतो.

मात्र, संघाचे पदाधिकारी आणि कार्यकर्ते असे उत्तर देतात की, 'राष्ट्र सेविका समितीची स्थापना 1936 मध्येच झाली. त्यात फक्त महिलाच सहभागी होतात. सध्या सुमारे दहा लाख भगिनी याच्याशी निगडित असून देशातील सर्व प्रांतांत शाखा चालतात. राष्ट्र सेविका समिती एकट्या राजधानी दिल्लीत महिलांच्या सुमारे 70 शाखा चालवते.

अशा उत्तरानंतर देखील मुख्य सभेत महिला नसल्याबाबत कार्यकर्ते व पदाधिकारी मान्य करतात.

यावेळी संघाच्या यादीत एका मोठ्या आणि क्रांतिकारी विचाराचा समावेश करण्यात आला आहे. ही प्रतिमा सुधारण्यासाठी एक उपाय देखील सूचीमध्ये समाविष्ट केला आहे. सूत्रानुसार, 'संघाच्या मुख्य मंडळात महिलांचा समावेश करून या प्रश्नातून एकदाची सुटका करून घेणे' हाच उपाय आहे.

सूत्रांनी दिलेल्या माहितीनुसार, गेल्या एक वर्षापासून मंथन सुरू आहे. यावरही सर्वांचे एकमत आहे. हे पाऊल अतिशय क्रांतिकारी असून संघाची प्रतिमा पूर्णपणे बदलून टाकणारे आहे, त्यामुळे सर्व प्रांतांतील प्रतिनिधींशी आणि सर्व सहायक संघटनांशी एकत्रित चर्चा केली जाईल.

सर्व काही सुरळीत झाले तर लोकसभा निवडणुकीपूर्वी संघात ही सुधारणा दिसून येऊ शकते. महिलांच्या समावेशाची ब्लू प्रिंट काय असेल. महिलांनी संघात कसे सहभागी व्हावे, याबाबत ठोस आराखडा तयार केला जाईल. मनमोहन वैद्य यांच्या विधानामुळेही याला पुष्टी मिळते.

2. समाजाचे संघटन आणि समाजात एकीकरण करण्याची तयारी

बैठकीत उपस्थित असलेल्या आमच्या सूत्रांनुसार, 'आमची कार्यशैली समाजसेवेपासून सुरू होते. वनवासी कल्याण समिती किंवा आदिवासी समाजातील एकल विद्यालय, ही सर्व त्याचीच उदाहरणे आहेत. वैद्यकीय सुविधांपासून ते शिक्षणापर्यंत संघाने ईशान्येतील लोकांसाठी अनेक संस्था उभ्या केल्या आहेत. आता प्रश्न आहे संघाला समाजात एकरुप करण्याचा. खरे तर संघ समाजाच्या व्यवस्थेचा एक महत्त्वाचा भाग बनण्याच्या तयारीत आहे.

हे कसे होईल? उत्तर मिळाले - अंदाजे 2 प्रकारे

प्रथम- सूत्राने सांगितले की, आतापर्यंत संघ सेवेच्या भूमिकेत होता. लोकांचे शिक्षण करून त्यांचे जीवनमान उंचावण्याचे काम आम्ही आधीच करत आहोत. आता लोकांना कुशल बनवून त्यांना कमाईचे साधन देण्याच्या मॉडेलवर चर्चा होणार आहे. सभेचे ठिकाण असलेल्या समालखा गावातून त्याची सुरुवात होईल.

येथे सेवा साधना ग्राम केंद्र तयार करण्यात आले आहे. येथे कौशल्य केंद्राप्रमाणे काम चालेल. जवळपासच्या गावातील लोकांची नोंदणी करून ते कुशल बनतील असे काम केले जाईल. हे मॉडेल प्रत्येक राज्यात लागू करण्यासाठी 2024 च्या निवडणुकीपूर्वी मुदत निश्चित करण्यात आली आहे.

दुसरे - प्रत्येक समाजाच्या धार्मिक श्रद्धेनुसार त्यांच्याशी संवाद वाढवणे आणि त्यांच्या कार्यक्रमात सहभागी होणे. मात्र, अशा प्रकारे संघाने आदिवासी समाजात शिरकाव केला आहे. त्यांच्या देवता आणि श्रद्धेचे केंद्र यांच्याबद्दल कार्यक्रम आयोजित करणे आणि नंतर त्यांच्या धर्माचा आदर करून त्यांना जोडणे. या प्रक्रियेला आणखी गती दिली जाईल.

3. संघाच्या मुस्लिम राष्ट्रीय मंचात उत्साह निर्माण करण्याची तयारी

एका वरीष्ठ स्रोतांनी दिलेल्या माहितीनुसार, 'राष्ट्रीय मुस्लिम मंच थोड्या कमी अपेक्षांवर खरा उतरला आहे. मात्र, मुस्लिमांना जोडणे हे संघासाठी आव्हान आहे. त्यामुळेच व्यासपीठावरून होणारे कामही सकारात्मक मानले जात आहे. पण देशातील बुद्धीजीवी वर्ग संघाला मुस्लीमविरोधी मानू नये, यासाठी भविष्यातील रणनीती काय असावी.

यावर गंभीर मंथन होणार आहे. मात्र, दोन वर्षांपूर्वी संघप्रमुख मोहन भागवत यांचे दोन्ही समाजाचे डीएनए एक असल्याचे वक्तव्य सातत्याने प्रसिद्ध होत होते. हे विधान रणनीतीचा प्रारंभिक भाग मानले जाऊ शकते. संघाला मुस्लिमांच्या विरोधात असल्याची प्रतिमा मोडायची नाही, पण ती नक्कीच बदलायची आहे.

या बैठकीत नेमके काय होते

संघाचे प्रतिनिधी सभागृह ही संघाची सर्वोच्च निर्णय घेणारी संस्था आहे. त्यांची बैठक दरवर्षी मार्च महिन्यात होते. प्रतिनिधी सभेत संघाच्या कामकाजाचा आढावा घेतला जातो. या बैठकीला संघाशी संलग्न संघटना, संघाशी संलग्न संघटनाही उपस्थित असतात. प्रत्येक शाखेला तीन ते चार मिनिटे दिली जातात.

वेगवेगळ्या प्रांतात संघाचे कार्य कसे प्रगतीपथावर आहे, भविष्यासाठी ध्येय निश्चित केले जाते, यावर बैठकीत चर्चा केली जाते. या बैठकीत काही ठरावही पारित करण्यात येतात. साधारणपणे हे प्रस्ताव सामाजिक आणि राजकीय असतात.

मध्य प्रदेश, छत्तीसगड आणि यूपीमध्ये बदलाची चिन्हे

प्रदेश आणि प्रांत प्रचारकांच्या कार्याचाही या बैठकीत आढावा घेतला जातो. यंदा मध्य प्रदेश आणि छत्तीसगडमध्ये निवडणुका आहेत, अशा परिस्थितीत येथे उपस्थित असलेले प्रादेशिक प्रचारक दीपक विसपुते यांना नवी जबाबदारी मिळू शकते. दीपक विसपुते पाच वर्षांपूर्वी क्षेत्र प्रचारक म्हणून मध्य प्रदेशात आले होते. सूत्रांनी दिलेल्या माहितीनुसार, संघाचे सरकार्यवाह दत्तात्रेय होसाबळे, मुख्यमंत्री योगी आदित्यनाथ आणि उत्तर प्रदेश भाजपचे प्रदेशाध्यक्ष भूपेंद्र सिंह चौधरी यांच्यासोबतही बैठक झाली. संघटनेत बदलांचे प्रस्ताव आले होते, ते प्रस्ताव या बैठकीत मंजूर होऊ शकतात.

2024 च्या निवडणुकीसाठी ठोस नारा

या तीन महत्त्वाच्या मुद्द्यांसह 2024 च्या लोकसभा निवडणुका आणि 2023-24 च्या विधानसभा निवडणुकांसाठी रणनीती तयार करण्यावर मंथन होईले. लोकसभा निवडणुकीसाठी महत्त्वाच्या घोषणेवर होईल.

2021 प्रमाणे, चित्रकूट, उत्तर प्रदेशमध्ये, धार्मिक धर्मांतर (मुस्लिम आणि ख्रिश्चन दोन्ही) रोखण्यासाठी एक नारा लावण्यात आला. या सभेनंतर ‘चादर मुक्त आणि फादर मुक्त भारत’ चा नारा समोर आला. 2024 च्या निवडणुका आणि आगामी कर्नाटक आणि हरियाणा निवडणुकीच्या रणनीतीवर विचारमंथन करण्यासाठी बैठकीचा शेवटचा दिवस निश्चित करण्यात आला आहे.

संघ शाखांच्या संख्येत वाढ

मनमोहन वैद्य म्हणाले की, 'पूर्वी संघाच्या रोज 42,613 शाखा होत्या, ज्यांची संख्या आता 68,651 झाली आहे. संघाच्या दर आठवड्याला 26,877 बैठका होतात. RSS कडे 10,412 संघ मंडळी आहेत, 2020 च्या तुलनेत 6,160 शाखांनी वाढ झाली आहे. सभा 32% ने वाढून 6,543 वर आल्या आहेत. संघ मंडळीत 20% वाढ झाली आहे. दिल्लीबरोबरच देशातील प्रमुख महानगरांमध्ये दर आठवड्याला आणि महिन्याला परिवार शाखा आयोजित केल्या जातात, ज्यामध्ये सर्व सदस्य सहभागी होतात.

अखिल भारतीय प्रतिनिधी सभेच्या या बैठकीत संघाशी संबंधित 34 शाखांचे 1400 हून अधिक प्रतिनिधी सहभागी होत आहेत. सरसंघचालक मोहन भागवत आपल्या भाषणात कोणत्या मुद्द्यांवर अधिक भर देतात याकडे सभेतील सर्वांचे लक्ष लागलेले आहे.