दिव्य मराठी रिसर्चऑडिओ पॉर्न…पोर्नोग्राफीचा चेहरा:स्पॉटिफाईवर सेक्स स्टोरी सांगणारे पॉडकास्ट… प्ले स्टोअरवरही पॉर्न आधारित अ‍ॅप्स

तुम्ही पोर्नोग्राफी कशी शोधता? तुम्ही म्हणाल काय मूर्ख प्रश्न आहे… साधे उत्तर आहे – तुम्हाला ते पाहताच समजेल. पण पॉर्नमधून फोटो आणि व्हिडिओ काढून टाकले तर?

होय, हे पॉर्नचे नवीन रूप आहे जे दृश्यमान नाही…ऐकणारे आहे. म्हणजे…ऑडिओ पॉर्न.

हा पोर्नोग्राफीचा बदललेला चेहरा आहे, जो केवळ भारतातच नाही, तर जगभरातील सरकारे आणि कायद्यांच्या तक्रारी आणि कारवाईच्या कक्षेबाहेर आहे. अशा ऑडिओ सेक्स स्टोरी सांगणारे अ‍ॅप्स 2019 च्या आधीपासूनच यूएसमध्ये आहेत.

हे अ‍ॅप्स भारतात Google Play Store आणि Apple Store वर देखील उपलब्ध आहेत. पण पॉर्नचा हा चेहरा म्युझिक आणि पॉडकास्ट स्ट्रीमिंग प्लॅटफॉर्मवर मोठ्या प्रमाणावर प्रसिद्ध होत आहे. वास्तविक, Spotify सारख्या या प्लॅटफॉर्मवर, कोणीही प्रोफाइल तयार करू शकतो आणि त्यांचे पॉडकास्ट करू शकतो.

या पॉडकास्टचा मजकूर काय आहे आणि तो कोण ऐकू शकतो याचे स्पॉटिफाईचे निरीक्षण कागदावर असले तरी प्रत्यक्षात नाही. पॉडकास्टच्या संख्येत अनेक ऑडिओ पोर्न प्रदाते आहेत.

आयटी कायद्यानुसार कोणत्याही प्रकारचा अश्लील मजकूर पॉर्नच्या श्रेणीत येतो. मग ते छायाचित्र किंवा व्हिडिओ, मजकूर किंवा ऑडिओमध्ये असो. परंतु आतापर्यंत ऑडिओ सामग्रीच्या बाबतीत, केवळ आक्षेपार्ह व्हॉईस संदेशांसारख्या गोष्टी तक्रारींच्या कक्षेत आल्या आहेत.

जाणून घ्या, काय आहे पोर्नोग्राफीचा हा नवा चेहरा… ती का वेगाने पसरत आहे आणि आजपर्यंत भारतीय कायदा यावर गप्प का आहे.

आधी बघा, भारतात ऑडिओ पॉर्न मार्केट कसा पसरतोय

फक्त सेक्स स्टोरी शोधून शेकडो पॉर्न पॉडकास्ट सापडतात

Spotify हे भारतातील सर्वात मोठ्या पॉडकास्ट स्ट्रीमिंग प्लॅटफॉर्मपैकी एक आहे.

या प्लॅटफॉर्मवर सर्च ऑप्शनवर जाऊन तुम्ही तुमच्या आवडीचे गाणे, कलाकार किंवा पॉडकास्ट शोधू शकता. पण या सर्च ऑप्शनवर फक्त 'सेक्स स्टोरीज' सारखे कीवर्ड टाकून सर्च केले तर असे शेकडो पॉडकास्ट सापडतात जे ऑडिओ पॉर्न देतात.

ही सामग्री लैंगिक आरोग्याशी संबंधित पॉडकास्टपेक्षा वेगळी आहे. कामुक ऑडिओ कथांपासून ते लैंगिक कृत्यांच्या कथानकांपर्यंत सर्व काही यात दिले जाते. काही पॉडकास्टमध्ये तर बलात्काराचे वर्णन देखील आहे.

अमेरिकेत प्रथमच बनवलेले समर्पित अ‍ॅप… ते आता भारतातही उपलब्ध

2019 मध्ये, न्यूयॉर्क टाइम्सने क्विन अ‍ॅपच्या संस्थापक कॅरोलिन स्पीगल आणि डिप्सी अ‍ॅपच्या संस्थापक जीना गुटीरेझ यांच्यावर एक स्टोरी केली. हे दोन्ही अ‍ॅप्स केवळ ऑडिओ पॉर्न सेवा देतात.

डिप्सी हे सबस्क्रिप्शन आधारित अ‍ॅप आहे, तर क्विन वापरकर्त्यांकडून शुल्क आकारत नाही. विशेष बाब म्हणजे आता हे दोन्ही अ‍ॅप भारतात Google Play Store आणि Apple Store वर उपलब्ध आहेत. इतकंच नाही तर इतरही अ‍ॅप्स उपलब्ध आहेत ज्यात या प्रकारची ऑडिओ लैंगिक सामग्री दिली जाते.

न्यूयॉर्क टाईम्सशी केलेल्या चर्चेत, क्विन अ‍ॅपच्या संस्थापक कॅरोलिनने सांगितले की, त्यांचे लक्ष्य 24 ते 35 वयोगटातील महिला आहे. डिप्सीची संस्थापक असताना, जीना यांनी कबूल केले होते की अ‍ॅप वापरणाऱ्यांमध्ये पुरुषांची संख्या जास्त आहे.

कायदेतज्ज्ञ म्हणतात… पॉर्नचा प्रत्येक प्रकार बेकायदेशीर, कोणतीही तक्रार नव्हती, त्यामुळे कारवाई नाही

आयटी कायद्याचे जाणकार वकील पवन दुग्गल म्हणतात की, भारतीय कायद्यात पॉर्नचा प्रत्येक प्रकार बेकायदेशीर आहे. मग ते छायाचित्र आणि व्हिडिओच्या स्वरूपात असो, प्रकाशित किंवा मोबाइल संदेशातील मजकूर किंवा कोणत्याही प्रकारच्या ऑडिओच्या स्वरूपात असो.

आता प्रश्न असा पडतो की, अवैध असूनही ऑडिओ पॉर्नवर आतापर्यंत कारवाई का झाली नाही? मध्य प्रदेश उच्च न्यायालयाचे वरिष्ठ फौजदारी वकील अशोक पांडे म्हणतात की, डिजिटल माध्यमातील अशा कोणत्याही सामग्रीवर तक्रार केल्यावरच कारवाई केली जाऊ शकते.

उदाहरणार्थ, पॉर्न वेबसाइट्सवर भारतात पूर्णपणे बंदी आहे. परंतु अशा बंदी असलेल्या वेबसाइटच्या यादीत केवळ 924 नावे आहेत. या 924 वेबसाइट अशा आहेत ज्यांच्या विरोधात एकतर आयटी विभागाकडे तक्रार आली किंवा त्या बंद करण्यासाठी कोणत्याही न्यायालयात याचिका दाखल करण्यात आली. शेवटच्या वेळी सप्टेंबर 2022 मध्ये 67 पॉर्न वेबसाइट्सवर बंदी घालण्याचे आदेश देण्यात आले होते.

पॉर्न साइट्सची संख्या यापेक्षा कितीतरी पटीने जास्त आहे, हे सर्वांना माहीत आहे. गुगल सर्चवर फक्त पॉर्न हा कीवर्ड शोधून लाखो वेबसाइट्स सापडतात. मात्र यापैकी ज्यांच्या तक्रारी असतील त्यांच्यावरच कारवाई होऊ शकते.

अ‍ॅडव्होकेट अशोक पांडे म्हणतात की Spotify किंवा इतर प्लॅटफॉर्म जे ऑडिओ पॉर्न असलेले पॉडकास्ट स्ट्रीम करतात ते देखील कायद्याचे उल्लंघन करत आहेत. मात्र आजपर्यंत याबाबत कोणीही तक्रार केलेली नाही.

सर्वात मोठा प्रश्न… Spotify देखील पोर्न प्रसारित करण्यासाठी दोषी आहे का?

आयटी कायद्यातील दुरुस्तीनंतर आता कोणतीही सोशल मीडिया कंपनी आपल्या प्लॅटफॉर्मवर येणाऱ्या मजकूराची जबाबदारी टाळू शकत नाही.

यापूर्वी, हे सर्व प्लॅटफॉर्म स्वतःला मध्यस्थ म्हणून घोषित करायचे आणि अपलोड केल्या जाणाऱ्या सामग्रीसाठी ते जबाबदार नाहीत असे स्पष्टपणे सांगत होते. मात्र आता ट्विटर, इन्स्टाग्राम, फेसबुक आणि व्हॉट्सअपलाही प्रसारित होणाऱ्या मजकुरासाठी थेट जबाबदार धरले जाऊ शकते.

यामुळेच हे सर्व प्लॅटफॉर्म दर महिन्याला सरकारला अनुपालन अहवाल देतात, ज्यामध्ये ते सांगतात की, त्यांना कोणत्या प्रकारच्या आक्षेपार्ह मजकुराच्या तक्रारी आल्या आहेत आणि त्यांनी काय कारवाई केली आहे.

Gaana, Saavn, Wynk आणि Spotify सारखी अ‍ॅप्स प्रामुख्याने भारतात संगीत स्ट्रीमिंग अ‍ॅप्स मानली जातात. परंतु स्पॉटिफाईसह काही अ‍ॅप्स आहेत जे पॉडकास्ट देखील प्रसारीत करतात.

उदाहरणार्थ, Spotify वर, कोणीही प्रोफाइल तयार करू शकतो आणि पॉडकास्ट अपलोड करू शकतो. अ‍ॅपचे वापरकर्ते हे पॉडकास्ट ऐकू शकतात. अशा परिस्थितीत पॉडकास्टची गणना सोशल मीडियाच्या साधनांमध्ये होते.

या व्याख्येनुसार, पॉडकास्ट प्रसारीत करणारे अ‍ॅप्स इतर सोशल मीडिया कंपन्यांप्रमाणे मध्यस्थांच्या वेषात लवू शकत नाहीत.

Spotify सामग्री न ऐकण्याचा आणि तक्रार करण्याचा पर्याय देते… परंतु कोणतेही रेकॉर्ड सार्वजनिक करत नाही

Spotify ने आपल्या धोरणात असे नमूद केले आहे की, कोणीही प्लॅटफॉर्मवर एक्सप्लिसिट सामग्री अपलोड करू नये. पण त्याचवेळी प्लॅटफॉर्मवर अपलोड केलेल्या ऑडिओला ते जबाबदार नसल्याचंही स्पष्टपणे नमूद केलं आहे. तथापि, ते वापरकर्त्यांना त्यांची इच्छा असल्यास अशा प्रकारची एक्सप्लिसिट सामग्री न ऐकण्याचा पर्याय देते.

यासाठी यूजरला अ‍ॅपचा फॅमिली प्लॅन घ्यावा लागेल. यानंतर, अशी सामग्री त्याच्या शोध पर्यायामध्ये दिसणार नाही. पण या प्लॅनचे सदस्यत्व घेणाऱ्यांना सर्चमध्ये असा अश्लील मजकूरही मिळतो. 'आयटम सॉन्ग' सारख्या कीवर्डवर सर्च केल्याने एक्सप्लिसिट सामग्री देखील मिळते.

Spotify ने वापरकर्त्यांना अशा सामग्रीची तक्रार करण्याचा पर्याय देखील दिला आहे. या अंतर्गत, आक्षेपार्ह मजकूर कोणत्या श्रेणीतील आहे हे देखील सांगू शकता. लैंगिक आक्षेपार्ह ते अपमानास्पद अशी श्रेणी आहे. पण Spotify ला किती तक्रारी आल्या आहेत आणि त्यावर काय कारवाई केली आहे याचा कोणताही अहवाल सार्वजनिक करत नाही.

केवळ भारतातच नव्हे तर जगभरात ऑडिओ पॉर्नवर कायदेशीर प्रक्रिया स्पष्ट नाही

लैंगिक सामग्रीसह ऑडिओ क्लिप किंवा पॉडकास्ट पॉर्नच्या श्रेणीत येतात की नाही, या बाबत केवळ भारतातच नाही तर जगभरात संदिग्धता आहे.

क्विन अ‍ॅपवर दिलेल्या ऑडिओ स्टोरींसाठी, कंटेंट कंट्रिब्युटर्स अर्थात लेखकांपासून ते व्हॉइस ओव्हर आर्टिस्टपर्यंत सर्वांना जोडले जाते. याचे समर्थन करणाऱ्यांचे म्हणणे आहे की हे पॉर्न केवळ कामुक कथा आहेत.

क्विनचे संस्थापक कॅरोलिन म्हणतात की सार्वजनिक ठिकाणी जर कोणी पॉर्न व्हिडिओ किंवा छायाचित्रे पाहताना दिसले गेले तर ती प्रत्येकासाठी अस्वस्थ परिस्थिती असते. परंतु कोणीही हेडफोन घालून कुठेही ऑडिओ सामग्री ऐकू शकतो. शेजारी बसलेल्या व्यक्तीला कधीही अस्वस्थ वाटणार नाही.

भारतात ऑडिओ पॉर्नबद्दल कधीही तक्रार आली नाही. या श्रेणीतील तक्रारींमध्ये केवळ लैंगिक आक्षेपार्ह व्हॉइस मेसेज नोंदवले गेले आहेत.

वकील अशोक पांडे आणि पवन दुग्गल यांचे म्हणणे आहे की, जर कोणताही प्लॅटफॉर्म कोणत्याही स्वरूपात अश्लील सामग्री देत असेल तर ते कायद्याचे उल्लंघन आहे. तक्रार आल्यास कायद्यानुसार कारवाईही केली जाईल.

दिव्य मराठी रिसर्चमध्ये आणखी अशाच बातम्या वाचा...

फक्त पुतिनच राजकीय हत्या घडवत नाही:4000 वर्षांपूर्वी झाली पहिली राजकीय हत्या; चाणक्याच्या ग्रंथात पहिला उल्लेख पूर्ण बातमी वाचा...

जल्लीकट्टूपेक्षाही धोकादायक खेळ:चक्क मगरीशी खेळतात कुस्ती... जवळ ठेवतात उंदरांपेक्षा तीक्ष्ण दाताचे फेरेट पूर्ण बातमी वाचा..