कामाची गोष्टबजेट-2023 मधील भरडधान्य:मोदी आणि सीतारामन यांच्यासाठी का आहेत ‘सुपरफूड’; त्याचा फायदा काय?

अर्थसंकल्पीय भाषणात निर्मला सीतारामन यांनी बाजरीचा उल्लेख श्रीअण्ण असा केला. तसेच बाजरीचे उत्पादन वाढविण्याबाबत वक्तव्य केले. त्यासाठी श्री अन्न योजना सुरू करण्याचा निर्णय घेण्यात आला आहे.

तसेच उत्पादन वाढवण्याच्या शक्यतेवर काम करणारी आणि बाजरी पिकवण्यासाठी शेतकऱ्यांना प्रशिक्षण देणारी बाजरी संस्था स्थापन करण्याची घोषणा केली आहे.

2018 मध्ये प्रथमच पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी देशातील प्रत्येक थाळीत बाजरी समाविष्ट करण्याची मोहीम सुरू केली. भारताच्या प्रस्तावानंतर, संयुक्त राष्ट्रांनी (UN) 2023 हे वर्ष आंतरराष्ट्रीय बाजरी वर्ष म्हणून घोषित केले आहे.

या सर्व पार्श्वभूमीवर बाजरी म्हणजे काय, त्याचा फायदा काय आणि आपण बाजरी कोणत्याही आजारात खाऊ शकतो का, हे सर्व कामाची गोष्टमध्ये समजून घेणार आहोत.....

प्रश्न: बाजरी म्हणजे काय?

उत्तर: बाजरी हे भरड धान्य आहे जे भारतीय उपखंडात पाच हजार वर्षांहून अधिक काळापासून पिकवले जाते आणि खाल्ले जाते. ही खूप आरोग्यदायी आहे. त्याला गरिबांचे धान्य म्हणतात. गेल्या काही वर्षांपासून जगभरात त्याच्या महत्त्वाची चर्चा होत आहे.

बाजरी दोन भागात विभागली आहे …

पहिला : यात बाजरी भरड धान्यात समाविष्ट आहे, जी काढणीनंतर प्रक्रिया करण्याची आवश्यकता नसते. स्वच्छ केल्यानंतर, ती खाण्यासाठी तयार असते. यामध्ये नाचणी, ज्वारी, बाजरी यांचा समावेश आहे.

दुसरे: यामध्ये लहान धान्याचे दाणे असतात. याच्या बिया खूप लहान असतात, ज्या काढाव्या लागतात. बिया काढून टाकल्यानंतरच ते खाण्यायोग्य असते. पूर्वी हे काम हाताने केले जायचे, आज त्यासाठी मशिन आहे. यामध्ये कोदो, फ्रॉक्सटेल मिलेट्स म्हणजेच कंगणी यांचा समावेश आहे.

प्रश्न: बाजरी म्हणजेच भरड धान्यांना सुपर फूड का म्हणतात?

उत्तर: वास्तविक बाजरी अधिक पोषक असते. गहू आणि धान पिकांच्या तुलनेत त्यात अधिक विरघळणारे फायबर तसेच कॅल्शियम आणि लोहाचे प्रमाण जास्त असते. जर आपण फक्त नाचणी म्हणजेच मांडूवा घेतली तर त्यात प्रति 100 ग्रॅम 364 मिलीग्रॅम कॅल्शियम असते.

यासोबतच या धान्यांमध्ये बीटा-कॅरोटीन, नियासिन, व्हिटॅमिन-बी6, फॉलिक अ‍ॅॅसिड, पोटॅशियम, मॅग्नेशियम, झिंक इत्यादी भरपूर प्रमाणात असतात. म्हणूनच त्यांना सुपरफूड देखील म्हणतात.

प्रश्न: बाजरी पचायला सोपी का असते?

उत्तर: हे त्यात असलेल्या फायबरमुळे आहे. विद्राव्य आणि न विरघळणारे हे फायबर पचनसंस्थेसाठी फायदेशीर आहे. विरघळणारे तंतू आतड्यात असलेल्या नैसर्गिक जीवाणूंना मदत करतात, ज्यामुळे पचन सुधारते. न विरघळणारे तंतू पचनसंस्थेतील मल संकुचित करण्यात मदत करतात आणि ते शरीरातून सहज बाहेर जाऊ देतात. अशाप्रकारे बाजरी खाणाऱ्या व्यक्तीला बद्धकोष्ठतेचा त्रास होत नाही.

प्रश्न: याचा अर्थ गहू हे सुपर फूड नाही, ते खाणे हानिकारक ठरते का?

उत्तर : गव्हात कार्बोहायड्रेट आणि प्रोटीनचे प्रमाण जास्त असते. यासोबतच गव्हामध्ये ग्लूटेन देखील असते. 'व्हिट बेली' हे विल्यम डेव्हिस यांचे पुस्तक आहे. हे अमेरिकन शास्त्रज्ञांच्या संशोधनाच्या आधारे लिहिले गेले आहे. गव्हात आढळणारे ग्लूटेन मधुमेह, रक्तदाब, हृदयविकार आणि मानसिक आरोग्यासाठी जबाबदार असल्याचे सांगण्यात आले. त्यामुळे लठ्ठपणाही येतो.

जास्त गहू खाल्ल्याने खालील समस्या उद्भवू शकतात

प्रश्न: मग गहू अजिबात खाऊ नये, तो खाण्याचा सुरक्षित मार्ग असेल ना?

उत्तरः स्वयंपाकामध्ये गव्हाच्या कोंड्याचा समावेश करा. मका, ज्वारी आणि बेसन गव्हाच्या पिठात मिसळून खा. बारीक गव्हाचे पीठ म्हणजेच मैदा खाणे टाळा.

बाजरीचे 7 फायदे लक्षात ठेवा आणि आजच ते तुमच्या ताटात समाविष्ट करा.

प्रश्न: भारतीय बाजरी जगाच्या इतर भागातही निर्यात केली जाते का?

उत्तर: होय, नक्कीच. आपल्या देशातून बाजरी, नाचणी, कणेरी, ज्वारी आणि कुट्टू बहुतेक निर्यात केले जातात.आपण हे धान्य यूएसए, यूएई, यूके, नेपाळ, सौदी अरेबिया, येमेन, लिबिया, ट्युनिशिया, ओमान आणि इजिप्तला पुरवतो.

प्रश्न: प्लेटमध्ये बाजरी कशी समाविष्ट करू शकता?

उत्तर: त्यांच्यापासून काही आरोग्यदायी पाककृती बनवता येतात. अनेकदा लोक उपवासाच्या वेळी जेवण बनवतात, आता रोजच्या थाळीत त्यांचा समावेश करण्याची चर्चा सुरू असताना लोकांना हे काम अवघड जात आहे.

मास्टरशेफ रणबीर बरार यांच्याकडून मिलेट्सची रेसिपी जाणून घेण्यासाठी खालील क्रिएटिव्ह वाचा आणि इतरांनाही शेअर करा...

देश आणि बाजरीची लागवड

आमचे तज्ञ आहेत डॉ. सुरेखा किशोर (एम्स, दिल्ली), पोषणतज्ञ, अंजू विश्वकर्मा (भोपाळ)

अखेरीस पण महत्त्वाचे -

डॉ. खादर वली हे भारताचे मिलेटमॅन

डॉ. खादर वली हे शास्त्रज्ञ आणि पोषण तज्ज्ञ आहेत. त्यांचा जन्म आंध्र प्रदेशातील कडप्पा जिल्ह्यातील प्रोड्डुटुर गावात झाला. समाजाला खाण्याच्या योग्य सवयींची जाणीव करून देण्याचे स्वप्न त्यांनी नेहमीच पाहिले. हे स्वप्न पूर्ण करण्यासाठी त्यांनी एकट्यानेच प्रयत्न करण्यास सुरूवात केली.

त्यांना एका अमेरिकन कंपनीत नोकरी मिळाली. रुजू होण्यापूर्वी त्यांची वैद्यकीय तपासणी करावी लागली. रुग्णालयात गेल्यावर त्यांना सहा वर्षांची मुलगी शांत बसलेली दिसली. त्या मुलीला मासिक पाळी आल्याचे त्या मुलीच्या आईकडून समजले. हे ऐकून ते खूप अस्वस्थ झाले.

त्यांना त्या मुलीच्या डॉक्टरांशी बोलायचे होते. डॉक्टरांनी बोलण्यास नकार दिला. तसेच तुम्ही तुमच्या व्यवसायात लक्ष घाला असा सल्ला दिला. यामुळे त्यांना धक्काच बसला. ते शॉकमध्येच राहिले, त्यांच्या वैज्ञानिक असण्याचे कोणतेही औचित्य त्यांना समजले नाही.

दुधाची वाढती मागणी पूर्ण करण्यासाठी गायी, म्हशी, शेळ्या यांना ऑक्सिटोसिन किंवा इस्ट्रोजेन स्टेरॉईड दिले जात असल्याचे त्यांना आढळले. दुधापासून मानवी रक्तात स्टिरॉइड्सचे अंश जमा होत आहेत. त्यामुळे मुलीचे हार्मोन्स बिघडले आणि तिला हा त्रास झाला होता.

यानंतर डॉ.वली यांनी आजार वाढण्याची कारणे शोधण्यास सुरुवात केली. लोकांना पॅक्ड फूडपासून दूर राहून ऑरगॅनिक खाण्याचा सल्ला देऊ लागले. पैशाच्या लोभापोटी जास्त उत्पादन होत असल्याने खाण्यापिण्याच्या वस्तूंमध्ये भेसळ होत असल्याचे ते लोकांना समजावून सांगत.

याच दरम्यान संशोधन करत असताना त्यांना बाजरीची माहिती मिळाली. जी जवळजवळ नामशेष होण्याच्या मार्गावर होती. लोकांनी ती खाने कमीच केले नाही तर त्याची लागवडही कमी होत होती.

ते अमेरिका सोडून म्हैसूरला परतले. 8 एकर जमीन विकत घेतली आणि बाजरीची लागवड सुरू केली. हे काम त्यांच्यासाठी सोपे नव्हते. जमीन सुपीक नव्हती. इतर शेतकऱ्यांनी त्यांना समजावून सांगितले की, जर आपण या बियाणे 6 महिने ते 3 वर्षात अंकुरित केले नाही तर त्यांची उगवण क्षमता नष्ट होते. मग आपण त्यांना पुन्हा पेरू शकत नाही. या कारणास्तव आज आपण आपल्या अनेक महत्त्वाच्या वनस्पती गमावल्या आहेत.

डॉ.वली यांनी हार न मानता जमिनीची सुपीकता वाढवण्यासाठी 'कोडू चैतन्य द्राव्य' बनवले. अशा प्रकारे त्यांच्या प्रयत्नाने त्यांना बाजरी पिकवण्यात यश आले.

कामाची गोष्ट या मालिकेत आणखी अशाच बातम्या वाचा...

डीकोड बजेट-2023:फिस्कल सरप्लस, महसूल खर्च अशा शब्दांचा अर्थ जाणून घ्या; बजेट समजणे होईल सोपे

वर्षभरात सरकार कुठून आणि किती कमावणार आणि कुठे आणि किती खर्च करणार, याचा हिशेब बजेटमध्ये असतो. अर्थमंत्री निर्मला सीतारामन आज अर्थसंकल्प सादर करणार आहेत. काही असे अनेक शब्द अर्थसंकल्पात वापरले जातात जे समजणे कठीण आहे.

कामाची गोष्टमध्ये आम्ही असे काही शब्द सांगत आहोत, ज्याचा अर्थ आपण सर्वांनी समजून घेणे गरजेचे आहे. अर्थसंकल्पाचा प्रभाव आपल्या सर्वांच्या जीवनावर पडत असल्याने, ते समजून घेतले तर अर्थसंकल्पही सहज समजेल… पूर्ण बातमी वाचा....