आपल्या शहरातील ताज्या बातम्या आणि ई-पेपर मिळवा मोफत

Marathi News
Dvm originals
Uddhav Thackeray Vs Eknath Shinde; Maharashtra Shiv Sena Controversy | Ground Report | Vishwanath Khatate

ग्राउंड रिपोर्टबाळासाहेबांसाठी जीव देणारे शिंदेंवर नाराज:शिवसेना उभारणारे म्हणाले- उद्धव यांना त्रास दिला तर सोडणार नाही

लेखक: आशीष राय13 दिवसांपूर्वी

कॉपी लिंक

82 वर्षीय विश्वनाथ खटाटे केशरी रंगाचा शर्ट घालून ताठ बसले आहेत. बाळासाहेब ठाकरे यांच्यासाठी हत्या करायलाही ते मागे हटले नाही. 1970 मध्ये कम्युनिस्ट नेते कृष्णा देसाई यांच्या हत्येप्रकरणी त्यांना जन्मठेपेची शिक्षा झाली होती.

आजही विश्वनाथ म्हणतात- 'बाळासाहेबांवर संकट आले तेव्हा ते मागे हटलो नाही, त्यांच्या कुटुंबासाठीही मागे हटणार नाहीत. मेल्यानंतरच कुणी आमच्याकडून शिवसेना हिसकावून घेऊ शकतो.' असे म्हणत विश्वनाथ आपल्या पांढऱ्या मिशीला ताव देतात.

केवळ विश्वनाथच नाही तर अप्पा चव्हाण, दत्ता दिवेकर, राजन रविंद्रनाथ मोरवने, सुरेश काळे असे जुने शिवसैनिक आजही उद्धव ठाकरेंच्या पाठीशी उभे राहिलेले दिसतात. हे ते लोक आहेत जे 19 जून 1966 रोजी शिवाजी पार्कमध्ये उपस्थित होते. या दिवशी बाळासाहेब ठाकरेंनी पहिले भाषण केले, तेव्हा मैदानात 2 लाख लोक उपस्थित होते. शिवसेनेची सुरुवातही येथून झाली.

शिवसेनेची पहिली सभा 19 जून 1966 रोजी दादरच्या शिवाजी पार्कवर झाली. वांद्रे येथील मातोश्री बंगल्यात स्थलांतरित होण्यापूर्वी ठाकरे कुटुंब या उद्यानाजवळ राहत होते.

आज परिस्थिती अशी आहे की उद्धव ठाकरेंच्या हातातून शिवसेनेचे नाव आणि चिन्ह जवळपास गेले आहे. निवडणूक आयोगाने ते मुख्यमंत्री एकनाथ शिंदे यांच्या गटाला दिले आहे. हे प्रकरण आता सर्वोच्च न्यायालयात आहे. उद्धव यांच्या शिवसेनेच्या या कठीण काळात बाळासाहेब ठाकरे यांच्यासोबत असलेले शिवसैनिक काय विचार करत आहेत, हे जाणून घेण्यासाठी मी मुंबई गाठली.

बॉम्बे ते मुंबईचा प्रवास आणि शिवसेनेची सुरुवात

तेव्हा मुंबई शहर बॉम्बे नावाने ओळखले जायचे. 60 च्या दशकात बाळासाहेब ठाकरेंनी मराठी माणसाच्या हक्कासाठी आणि सन्मानासाठी इथे शिवसेनेचे स्वप्न विणले होते. बाळासाहेबांसाठी मुंबईच्या रस्त्यावर रक्त सांडणारे विश्वनाथ खटाटे सांगतात की, 1956 मध्ये आचार्य पी के अत्रे यांच्या नेतृत्वाखाली नव्या महाराष्ट्र राज्याच्या मागणीसाठी संयुक्त महाराष्ट्र चळवळ सुरू झाली.

त्यानंतर दोन महिन्यांनी प्रबोधनकार ठाकरे यांचे व्यंगचित्रकार सुपुत्र बाळासाहेब ठाकरे यांनी मुंबईतील एका भागात ‘मार्मिक’ हे त्यांचे व्यंगचित्र साप्ताहिक सुरू केले. 23 जानेवारी 1927 रोजी पुण्यात जन्मलेल्या बाळासाहेब ठाकरेंनी फ्री प्रेस जर्नलमधील नोकरी सोडली आणि मार्मिक सुरू केले. तोपर्यंत ते प्रसिद्ध व्यंगचित्रकार बनले होते.

बाळ ठाकरे यांनी व्यंगचित्रकार म्हणून आपल्या कारकिर्दीला सुरुवात केली. पूर्वी ते इंग्रजी वर्तमानपत्रांसाठी व्यंगचित्रे काढायचे. 1960 मध्ये त्यांनी 'मार्मिक' सुरू केले.

1963 सालची गोष्ट आहे, एके दिवशी बाळासाहेबांचे मित्र श्रीकांत गडकरी काही लोकांसह त्यांना भेटण्यासाठी दादर परिसरातील शिवाजी पार्कजवळील 'कदम मॅन्शन'मध्ये पोहोचले. या लोकांमध्ये मुंबईचे विश्वनाथ खटाटे यांचाही समावेश होता.

विश्वनाथ सांगतात- 'आम्ही बाळासाहेबांना मुंबईची डिरेक्टरी दाखवली आणि मुंबई हा महाराष्ट्राचा भाग असल्याचं सांगितलं, पण इथं सगळ्या उच्च पदांवर बिगर मराठी लोकांनी कब्जा केला आहे. आपल्या लोकांवर अन्याय होत आहे, त्यांना रस्त्यावर मारले जात आहे. आमच्याकडे ना काम आहे, ना पैसा, ना आम्हाला मान मिळतो. येथून एक ठिणगी निर्माण झाली, जी पुढे शिवसेना बनली.

विश्वनाथ खटाटे हे बाळासाहेबांच्या वडिलांचे निकटवर्तीय होते

विश्वनाथ म्हणतात- 'बाळासाहेबांशी माझा सहवास हा त्यांचे वडील प्रबोधनकार ठाकरे यांच्यामुळेच झाला. त्या काळी 'कदम मॅन्शन'मध्ये दर रविवारी दरबार असायचा. संपूर्ण ठाकरे कुटुंब येथे भाड्याने राहत होते. मराठी अस्मिता वाचवण्यासाठी ठाकरे आणि मी तरुणांच्या भेटीगाठी घ्यायचो, योजना आखायचो. राजकारणात उतरल्याशिवाय समाजात बदल घडवून आणता येणार नाही, हे त्यांना माहीत होते आणि त्यांच्या सांगण्यावरूनच शिवसेना स्थापनेची रूपरेषा आखण्यात आली. त्यांनीच पक्षाचे नाव शिवसेना ठरवले.'

'बाळासाहेबांच्या सांगण्यावरून जी शिवसेना आम्ही आमच्या रक्ताचे पाणी करून वाढवली, ज्या शिवसेनेसाठी आमच्यावर लाठीमार झाला, त्या शिवसेनेसाठी अनेकवेळा रस्त्यावर उतरून आंदोलन केले, तुरुंगात गेलो. ती बाहेरचा कोणीही आमच्याकडून हिसकावून घेऊ शकत नाही. आम्ही बाळासाहेबांचे शिवसैनिक असून मरेपर्यंत त्यांच्या व त्यांच्या परिवारासोबत राहू.'

विश्वनाथ रागाने सांगतात- 'आम्ही गावोगावी जाऊन शाखा काढल्या आणि राज्यभर पसरवल्या. अनेकवेळा आधी काम किंवा आंदोलन करायचो आणि मग बाळासाहेबांना सांगायचो. आमच्यासाठी न्यायालय आणि कार्यालय हे बाळासाहेबांचे घर आणि शिवसेनेची शाखा असायची.'

उद्धव यांना त्रास देणाऱ्यांना सोडणार नाही

कृष्णा देसाई यांच्या हत्येप्रकरणी दोषी ठरलेले कट्टर शिवसैनिक विश्वनाथ खटाटे यांची तुरुंगातील चांगल्या वागणुकीमुळे 7 वर्षांतच सुटका झाली. ते दिवस आठवून विश्वनाथ म्हणतात- 'तो (कृष्णा देसाई) बाळासाहेबांना मारायला आला होता, म्हणून मी त्याला मारलं. त्याला मारल्याचा मला पश्चाताप होत नाही. बाप अडचणीत असेल तर मुलं त्यांना सोडून देतील का? उद्धवजींना कोणी त्रास दिला तर आम्ही त्यांनाही सोडणार नाही.'

विश्वनाथ म्हणतात- 'तुरुंग आमच्यासाठी घरासारखे आहे. आम्हाला इथल्यापेक्षा तिथे जास्त आराम आहे. त्यामुळेच आम्हाला कोणी धमकावले किंवा पक्ष हिसकावून घेण्याचे बोलले तर आम्ही घाबरणार नाही.'

शिवसेना आमच्यासाठी राममंदिरासारखी, आम्ही झुकणार नाही

विश्वनाथ यांच्यानंतर मी मुंबईत राहणारे 80 वर्षीय आप्पा चव्हाण यांना भेटलो, तेही कट्टर शिवसैनिक आहेत. ते शिवसेनेशी सुरुवातीपासूनच जोडले गेले आहेत. ते म्हणतात- 'शिवसेना आमच्यासाठी राममंदिरापेक्षा कमी नाही.'

बाळासाहेब ठाकरेंसोबतच्या भेटीची आठवण करून देताना प्पा म्हणतात- 'मी 15 वर्षांचा होतो आणि दादरला पेपरचा व्यवसाय करायचो. माझा मित्र धुरीने मला बाळासाहेबांबद्दल सांगितले. 'कदम मॅन्शन'मध्ये मी बाळासाहेबांना पहिल्यांदा भेटलो. बाळासाहेबांनी मला शिवसेनेच्या सदस्यत्वासाठी 500 फॉर्म दिले आणि ते भरण्यास सांगितले. मी भोईगाव, नायगाव, परळ येथे गेलो, पक्ष स्थापनेपूर्वी 500 लोकांना सभासद केले.'

'आम्ही राहत होतो तिथे राम मंदिर होते. बाळासाहेब तिथे येऊन त्यांचा दरबार भरवत असत. येथेच शिवसेना स्थापनेची रूपरेषा तयार करण्यात आली. मंदिरासमोर टिनपत्री लावून शिवसेनेची शाखा केली होती. त्यादरम्यान पालिका आणि पोलिसांनी ते बेकायदेशीर ठरवून पाडण्यासाठी बरेच प्रयत्न केले. आमच्यावर लाठीचार्ज झाला, आम्हीही प्रत्युत्तरात दगडफेक केली. अनेक जण जखमी झाले अन अटक झाले होते.'

शिवसेनेसाठी आम्ही जीव दिला, आम्ही उद्धव यांच्यासोबत आहोत

अप्पांप्रमाणेच 76 वर्षीय दत्ता दिवेकर हे शिवसेनेशी सुरुवातीपासूनच जोडले गेले आहेत. ते म्हणाले- 'शिवसेनेच्या उभारणीत मार्मिकचे मोठे योगदान आहे. मराठी माणसावर झालेले अत्याचार मासिकातून सांगण्यात येत होते. त्यामुळे मराठी माणसे बाळासाहेबांशी जोडले जाऊ लागले.'

दत्ता पुढे सांगतात- 'शिवसेनेसाठी जीव देणारे अनेक लोक होते. बाळासाहेब आज नाहीत, पण आम्ही त्यांचे पुत्र उद्धव यांच्या पाठीशी उभे आहोत.'

भाजपच्या लाचेमुळे शिवसेना फुटली

शिवसेनेत फूट पडण्यासाठी दत्ता यांनी भाजपच्या लाचेला जबाबदार धरले. ते म्हणाले, 'सुरुवातीला कोणीही भाजपसोबत जायला तयार नव्हते. बाळासाहेबांनीच त्यांना साथ दिली. हिंदुत्वाच्या भूमिकेमुळे महाराष्ट्रात भाजपची स्थापना झाली. अटलबिहारी वाजपेयी, लालकृष्ण अडवाणी, गोपीनाथ मुंडे, प्रमोद महाजन यांसारख्या व्यक्तींनाही बाळासाहेबांनी सांभाळले.'

पक्षाचे नाव, चिन्ह आणि विघटन या प्रश्नावर दत्ता म्हणतात, 'खूप दुःख होते. एकनाथ शिंदेंसह पक्ष सोडून गेलेल्या लोकांना बाळासाहेबांनी जशी वागणूक दिली, तशीच वागणूक पालक आपल्या सर्व मुलांना देतात. काही माणसं अशी असतात, जितकं मिळालं ते त्यांना कमीच वाटतं. आमच्यासारखे अनेक वृद्ध आहेत, ज्यांनी शिवसेना स्थापन केली, पण त्यांना आयुष्यात काहीच मिळाले नाही. असे असतानाही आम्ही पक्ष सोडला नाही आणि ज्यांना सर्व काही मिळाले ते पक्ष सोडून वेगळे उभे राहिले.'

शाळेत मराठीची सक्ती करणारेही उद्धव यांच्यासोबत

मशीद बंदर येथील राजन रविंद्रनाथ मोरवने (79) यांनी दहावीत शिकत असताना शिवसेनेत प्रवेश केला होता. ते म्हणाले- '1966 पूर्वी मुंबईतील बिगर कॉन्व्हेंट शाळांमध्ये इंग्रजी आणि मराठी या भाषा अनिवार्य होत्या. त्यामुळे मराठी विद्यार्थ्यांना चांगले गुण मिळत असत, पण हे रोखण्यासाठी मिशनरी किंवा कॉन्व्हेंट शाळांनी मराठी काढून फ्रेंच भाषा सक्तीची केली होती. त्यामुळे मराठी विद्यार्थ्यांचे गुण कमी होऊ लागले.'

'त्यानंतर आम्ही कॉन्व्हेंट शाळांमध्ये मराठी सक्तीची करण्याचा प्रयत्न सुरू केला. आम्ही शिक्षण विभागाच्या कार्यालयात जायचो, रस्त्यावर आंदोलन करायचो. यानंतर शाळांनी आमचे म्हणणे ऐकले आणि फ्रेंचची जागा मराठीने घेतली. या यशानंतर मी बाळासाहेबांना पहिल्यांदा भेटलो आणि त्यांनी माझी माझ्या भागातील उपशाखाप्रमुख म्हणून नियुक्ती केली. शिवसेना स्थापन झाल्यानंतर आम्ही लोकांच्या घरोघरी रेशन, रॉकेल, तूप, साखर पोहोचवायचो.'

रविंद्रनाथ मोरवने सध्याच्या वादावर म्हणाले- 'बॉम्बेची मुंबई बनवण्यात शिवसेनेचे मोठे योगदान आहे. शिवसेनेचे नगरसेवक केशरीनाथ राजकोरकर यांनी सर्वप्रथम गेट वे ऑफ इंडियासमोर मुंबईचा फलक लावला होता.'

कदम मॅन्शन हे आता बाळासाहेबांचे घर राहिलेले नाही, पण विचार जिवंत आहे

मोरवने यांची भेट घेतल्यानंतर मी पक्षातील ज्येष्ठांसह बाळासाहेब ठाकरे यांचे कदम मॅन्शन बघायला गेलो, जिथे शिवसेनेचे संपूर्ण नियोजन झाले होते. कदम मॅन्शनच्या जागी आता 12 मजली भव्य इमारत उभी राहिली आहे.

जुन्या दिवसांची आठवण करून देताना पक्षाचे संस्थापक सदस्य विश्वनाथ खटाटे म्हणतात- 'मातोश्रीवर जाण्यापूर्वी बाळासाहेबांचे हे घर त्यांच्यासाठी मंदिरासारखे होते. इथे ते कधीही येऊ शकत होते. बाळासाहेबांच्या पत्नी मीना ताई ठाकरे यांच्या हातून ते अनेकदा जेवले आहेत.'

कदम मॅन्शनजवळ, मला पक्षाच्या स्थापनेपासून शिवसेनेचे शाखाप्रमुख असलेले सुरेश काळे भेटले. ते म्हणाले- 'महाराष्ट्रात 'ठाकरे' ब्रँड खूप मोठा आहे. न्यायालय असो वा निवडणूक आयोग, आम्ही आमचे चिन्ह परत घेऊ. ते मिळाली नाही तरी मशालचे चिन्ह घेऊन लोकांमध्ये जाऊन विजय मिळवू.'

बाळासाहेबांनी ज्यांना मोठे केले, त्यांनी शिवसेना फोडली

पक्षातील ज्येष्ठांची भेट घेतल्यानंतर तरुण शिवसैनिकांना भेटायला गेलो. दादर येथील शिवसेनेच्या 191 शाखेत शाखाप्रमुख अजित कदम यांची भेट घेतली. 42 वर्षीय कदम म्हणाले- 'शालेय शिक्षण संपवून मी शिवसेनेत आलो, अजूनही शिवसेनेतच आहे आणि शेवटच्या श्वासापर्यंत उद्धव ठाकरेंसोबतच राहणार आहे.'

पक्ष विभाजनाच्या प्रश्नावर कदम म्हणतात- 'आम्हाला दुःखापेक्षा चीड आणि राग जास्त वाटतो. ही परिस्थिती अचानक घडलेली नाही, हा बॉम्ब पेरण्यात आला आहे. ते कोणी केले हे सर्वांना माहीत आहे. ज्यांना बाळासाहेबांनी मोठे केले, त्याने गद्दारी केली.'

मी विचारतो, एकनाथ शिंदे यांनी शाखा कार्यालये घेतली नाहीत का? अजित कदम म्हणाले- 'आम्हाला त्यांच्या बोलण्यावर विश्वास नाही. ते आमच्या शाखेत येऊ शकत नाहीत, कारण काय करायचे आणि कसे करायचे हे आम्हालाही माहीत आहे. सध्या तरी आम्ही आमच्या शाखेत जुन्या शिवसेनेचे निशाण लावलेले आहे.'

हे 'चाळीस चोर' शिवसेनेला आपला पक्ष म्हणत आहेत

यानंतर मी शिवसेनेचे विभागीय संघटक 59 वर्षीय शशी पर्ते यांची भेट घेतली. शिवाजी पार्क येथील दसरा मेळाव्यात मी बाळासाहेबांना पहिल्यांदा पाहिल्याचे त्यांनी सांगितले. कळायला लागल्यापासून मी या पक्षात आहे. हे 'चाळीस चोर' शिवसेना आपलीच असल्याचे सांगत आहेत. आमच्या पैशाने ते वडा पाव खायचे. बाळासाहेबांचे नाव घेऊन ते पुढे जात आहेत. केंद्रीय एजन्सी वापरून दडपशाही करत आहेत.'

दादरमध्ये बाळासाहेबांच्या घराजवळ राहणारे अशोक प्रभाकर मास्तर सांगतात, 'शिवसेनेच्या स्थापनेदरम्यान आम्ही प्रत्येक बैठकीला उपस्थित राहायचो. मनोहर जोशी हे बाळासाहेबांचे जवळचे होते आणि आम्ही त्यांच्याशी जोडलेलो होतो. माझ्या पहिल्या टेम्पोच्या उद्घाटनासाठीही ते आले होते. त्यांचा फोटो दाखवताना अशोक भावूक झाले.

काँग्रेस, शिवसेना आणि भाजप किती दूर आणि किती जवळ

उद्धव यांनी काँग्रेसशी हातमिळवणी केल्याचा शिंदे गटाचा आरोप आहे, जे बाळासाहेब ठाकरेंच्या शिवसेनेने कधीच केले नसते असे त्यांचे म्हणणे आहे. इतिहासात डोकावून पाहिले तर अशा गोष्टी खर्‍या वाटत नाहीत. 30 ऑक्टोबर 196 चा दसरा होता आणि या दिवशी शिवसेनेचा पहिला मेळावा झाला.

त्या काळात शिवसेनेचा थेट सामना कम्युनिस्टांशी होता. परळ येथील दळवी इमारतीत कम्युनिस्ट पक्षाचे मुख्यालय होते. डिसेंबर 1967 मध्ये शिवसेनेने इमारतीवर हल्ला करून तोडफोड केली. जॉर्ज फर्नांडिस हे 60 च्या दशकात मुंबईतील सर्वात मोठे ट्रेड युनियन नेते मानले जात होते. 1967 च्या लोकसभा निवडणुकीत अवघ्या 35 वर्षांच्या जॉर्ज यांनी काँग्रेसचे ज्येष्ठ नेते एस.के. पाटील यांचा पराभव केला होता.

राजकीय तज्ज्ञांच्या मते, महाराष्ट्राचे मुख्यमंत्री आणि काँग्रेस नेते वसंतराव नाईक यांनी जॉर्ज यांचा सामना करण्यासाठी शिवसेनेला पाठिंबा दिला होता. त्या काळात शिवसेनेला अनेक लोक गंमतीने 'वसंत सेना' म्हणायचे. मुंबईतील मजबूत युनियनचे नेते दत्ता सामंत यांच्या हत्येचा ठपकाही शिवसैनिकांवर ठेवण्यात आला होता. बाळ ठाकरे हे काँग्रेसच्या मुख्यमंत्र्यांच्या निकटवर्तीय होते आणि कामगार संघटनांवर नियंत्रण ठेवायचे असे मानले जायचे.

सुकेतू मेहता यांच्या 'मॅक्झिमम सिटी' या पुस्तकानुसार 70 आणि 80 च्या दशकात काँग्रेस आणि शिवसेनेने महाराष्ट्रातील अनेक शहरांत समन्वयाने जिल्हा परिषद, नगरपालिका आणि महानगरपालिकांमध्ये मंडळे स्थापन केली. बाळासाहेब ठाकरे काँग्रेसच्या जवळ राहिले नाहीत असे नाही.

1975 मध्ये इंदिरा गांधी सरकारने लागू केलेल्या आणीबाणीला त्यांनी पाठिंबा दिला. त्यासाठी ते मुंबईतील राजभवनात इंदिरा गांधींना भेटायला गेले. एवढेच नाही तर 1977 च्या लोकसभा निवडणुकीतही बाळासाहेब ठाकरेंनी काँग्रेसला पाठिंबा दिला होता. 1977 च्या मुंबईच्या महापौरपदाच्या निवडणुकीत त्यांनी काँग्रेस नेते मुरली देवरा यांनाही पाठिंबा दिला होता. 2012 मध्ये राष्ट्रपतीपदाच्या निवडणुकीत प्रणव मुखर्जी आणि 2007 मध्ये प्रतिभा पाटील यांनाही पाठिंबा दिला होता.

सुजाता आनंदन यांच्या 'हिंदू हृदय सम्राट' या पुस्तकानुसार 80 च्या दशकाच्या उत्तरार्धात शिवसेनेने भाजपला सहकारी बनवले होते. राजकारणात हिंदुत्वाचा प्रवेश आणि राममंदिराच्या मुद्द्यावरून दोघांमधील जवळीक वाढली. शिवसेना जसजशी उग्र होत गेली, तसतसे काँग्रेसपासूनचे अंतर वाढत गेले. शिवसेनेने 1997 मध्ये 'मी नथुराम गोडसे बोलतोय' हे नाटक सादर केले, तो थेट महात्मा गांधींचा विरोध होता.