निसर्ग:जिल्ह्यात आढळला दुर्मिळ नीलपंखी सरडा‎; पुणे, नाशिक, अहमदनगर, जालना येथे यापूर्वी दुर्मि‌ळ सरडा आढळल्याची नोंद

माळराने, शेतीचा परिसर व विरळ ‎ ‎ मनु्ष्यवस्ती लगतच्या जंगलात ‎ आढळणारा दुर्मिळ नीलपंखी ‎ ‎ सरड्याचे (रंगीला सरडा) दर्शन ‎जिल्ह्यात नुकतेच येथील वन्यजीव ‎ ‎ छायाचित्रकार डॉ. तुषार‎ अंबाडकर, विनय बढे, अमित ‎ ‎ सोनटक्के आणि वन्यजीव‎ अभ्यासक यादव तरटे पाटील यांना ‎ झाले आहे.‎

महाराष्ट्रात या सरड्याचे दर्शन ‎दुर्मिळ मानले जाते. पालीच्या ‎ आकाराचा या सरड्याला‎ इंग्रजीमध्ये ‘फॅन थ्रोटेड लीझर्ड’‎ असे म्हणतात. तर ‘सरडा‎ डेक्कननेनिंस’ या शास्त्रीय नावाने‎ ‎‎ हा ओळखला जातो. त्याची‎ विशेषत: म्हणजे विणीच्या काळात‎ नर सरड्याचा गळ्याखालचा भाग‎ रंगीत होतो. मादीला आकर्षित‎ ‎ ‎ ‎ ‎ ‎ ‎ ‎करण्यासाठी हा सरडा स्वतःच्या‎ गळ्याखालील पोळे मागे पुढे‎ करून आकर्षित करतो. मादीला‎ मात्र असे रंगीत गळ्याखालील‎ पोळे नसतात.

पुणे, नाशिक,‎ अहमदनगर व जालना वगळता‎ उर्वरित महाराष्ट्र राज्यात याचे‎ दर्शन दुर्मिळ आहे. या सरड्याची‎ लांबी २२ ते २३ सेमीपर्यंत असून,‎ आकाराने हा सरडा आकाराने‎ आपल्या भागात आढळणाऱ्या‎ सर्वसामान्य सरड्याच्या तुलनेत‎ लहान असून, सूक्ष्म कीटक याचे‎ मुख्य खाद्य आहे. साधारणत:‎ पावसाळ्याच्या सुरवातीस हा‎ दुर्मिळ सरडा आढळून येतो.‎ हा सरडा भारतासाठी स्थान‎ विशिष्ट प्रजाती म्हणून जगप्रसिद्ध‎ आहे.

या सरड्याचे पृथ्वीवर‎ अस्तित्व २६ लाख वर्षांपूर्वी‎ असल्याची नोंद आहे. जग प्रसिद्ध‎ सरीसृप तज्ञ डॉ. वरद गिरी, डॉ.‎ दीपक वीरप्पन, मोहम्मद असिफ‎ काझी व के.प्रवीण कारंथ यांच्या‎ संशोधनादरम्यान त्यांना हा सरडा‎ पुणे, नाशिक, अहमदनगर व‎ जालना वगळता उर्वरित महाराष्ट्र‎ राज्यात आढळला नव्हता. त्यांनी‎ संपूर्ण भारतभर तब्बल तीन हजार‎ सहाशे किलोमीटर फिरून यावर‎ संशोधन केले आहे.

या‎ सरड्याच्या तब्बल पाच नवीन‎ प्रजाती त्यांनी शोधून काढल्या‎ आहेत. या पाचही प्रजाती‎ जगासाठी नवीन ठरलेल्या आहेत.‎ अमरावती परिसरात या‎ सरड्याच्या दर्शनाने येथील‎ जैवविविधेतेचे महत्व पुन्हा नव्याने‎ अधोरेखित झाले असल्याचे‎ जाणकारांचे मत आहे.‎

नीलपंखी सरड्याचे‎ दर्शन चकीत करणारे‎ या सरड्याचे दर्शन चकित‎ करणारे आहे. ही नोंद महत्त्वपूर्ण‎ असून, या नोंदीसह आजवर अनेक‎ दुर्मिळ प्रजातींचे दर्शन आपल्या‎ भागात झाले आहे. या अनुषंगाने‎ विदर्भातील भू स्थित परिसंस्था व‎ कृषी परि संस्थाचे संवर्धन होणे‎ गरजेचे वाटते.​ ​​​​ ​​​​​‎

-यादव तरटे पाटील, वन्यजीव‎ अभ्यासक, अमरावती.‎