होलिकोत्सवाचे आकर्षण कायम:बंजारा समाजाची परंपरा : वर्षभरात जन्मलेल्या सर्व मुलांचे बारसे धुळवडीला‎

होळी हा बंजारा समाजाचा सर्वांत मोठा‎ सण. मागील वर्षीच्या होळी पौर्णिमानंतर‎ अगदी काल-परवापर्यंत जन्मलेल्या‎ बाळांचे बारसे धुळवडीला साजरे‎ करण्याची प्रथा आहे. शहर व परिसरातील‎ तांड्यांवरील २७ मुलांचे बारसे मंगळवारी‎ पारंपरिक पद्धतीने होणार आहे.‎ बंजारा समाजात होळीच्या दुसऱ्या दिवशी‎ पहाटे होळी पेटवली जाते. नायक‎ (तांड्याचा प्रमुख) आपल्या तांड्यावरील‎ असामींच्या (प्रतिष्ठित पंचमंडळी)‎ सल्ल्यानुसार होळी साजरा करण्याबाबत‎ निर्णय घेतात. त्यांच्या आदेशावरून‎ तांड्यावर होळीची तयारी केली जाते.‎

महिनाभर आधीपासून तांड्यांवर लेंगीचे‎ (बंजारा लोकगीते) सूर डफड्यांच्या‎ तालावर घुमू लागतात. ज्या युवकांचा‎ विवाह येत्या वर्षभरात होईल, अशा‎ दोघांची गेरिया म्हणून निवड होते. पंचांच्या‎ सल्यानुसार गेरिया होळीचे नियोजन‎ करतात. दिवसभर काबाडकष्ट करून‎ गावातील लोक सायंकाळी नायकाच्या घरी‎ गोळा होतात आणि प्रतिकात्मक होळीच्या‎ भोवती रिंगण बनवून लेंगी गातात. या लेंगी‎ समाज, रुढी परंपरा, राष्ट्रभक्ती, विकास‎ आदी विषयांवर असतात.‎

हंडा सोडवण्याची अशीही परंपरा‎
मध्यभागी एका तांब्याच्या हांड्यात गव्हाची खीर‎ (छजका) भरतात. दोन्ही बाजूने दोरखंडाने तो हंडा‎ खुंटीला बांधतात. त्या भोवती बंजारा महिला झाडाच्या‎ ओल्या फांद्या घेऊन उभ्या राहतात अन् तो हंडा‎ सोडवण्याचा प्रयत्न करणाऱ्या गेरियाला (पुरुषांना)‎ झोडपून काढतात. हांडा सोडवण्यासाठी सभोवताली‎ उभारलेल्या महिलांना पारंपारिक गाण्यांद्वारे पुरुष मंडळी‎ सतवतात अन् संतापलेल्या महिला झोडपून काढतात,‎ अशी प्रथा आहे. पहाटे होळी पेटवल्यानंतर सायंकाळी‎ बंजारा महिला पुन्हा त्या होळीभोवती फेर धरून ‘होळी ये‎ मारी बंबर पोळी, भर गेरिया री झोळी रे’अशी पारंपारिक‎ गाणी म्हणत नवीण धान्य होळीला अर्पण करतात.‎

२७ बाळांचे नामकरण‎‎
बाहेरगावी नोकरीला असलेल्या‎ लोकांना एकत्र घेऊन येणारा सण‎ ‎ म्हणजे होळी.‎ ‎ नेहरूनगर व‎ ‎ परिसरातील‎ ‎ प्रतापनगर, मंद्रूप,‎ ‎ कुलकर्णी तांडा,‎ ‎ शंकरनगर, तेरामैल,‎ कंदलगाव तांड्यांवर २७ पेक्षा‎ अधिक बालकांच्या नामकरणाचा‎ सोहळा यंदा होणार आहे.‎ - सोमनाथ चव्हाण, मंद्रूप‎

महिला रात्रभर बनवतात सुआळी...‎
पौर्णिमेस रात्रभर बंजारा महिला पारंपारिक गाणी म्हणत पुरी‎ ‎ अर्थात सुआळी तयार करतात. धुंडसाठी‎ ‎ सुआळी व खीर (छजका) यांचा नैवेद्य‎ ‎ असतो. घोंगड्याची पाल उभारण्यात येते.‎ ‎ त्यात आई बालकास घेऊन बसते. लोक त्या‎ ‎ पालाच्या लाकडी वाशावर छोट्या लाकडाने‎ ‎ प्रहार करत पारंपारीक गाणी म्हणत बाळास‎ आर्शीवाद देतात. त्याचे बारसे केले जाते. ‘चरिक चरिया चंपा‎ डोल, चंपा सरको नायकी कर, चंपा सरको कारभारी कर...’‎ अशी धुंडची पारंपारिक गाणी म्हणतात. होळीचा प्रसाद म्हणून‎ सुआळी व सजक घेऊन जातात असे संत सेवालाल महाराज‎ मंदिर समितीचे सुशीला जाधव यांनी सांगितले.‎