बैठे काम म्हणजे कर्करोगासह अनेक आजारांना आवतण!

मनुष्य हा उभा राहणारा सक्षम प्राणी आहे. त्याच्या चार पायांच्या इतर पूर्वजांच्या तुलनेत तो पुढे सरकण्याचे कारण हेदेखील आहे. तरीही तो बसण्यात जास्त वेळ घालवतो. आपण जिथे जातो तेथे बसण्याची व्यवस्था असतेच. कार, ऑफिस, घर, डायनिंग टेबल यांसह डॉक्टरांकडे तपासणी करताना देखील आपण बसून घेतो. उघड आहे, हे सर्व आपल्या शरीरासाठी प्रचंड हानिकारक आहे. हालचाल न करून आपण अनेक गंभीर आजारांना िनमंत्रण देत असतो.

तुम्ही रोज व्यायाम करता, तरीही आठ तास बसून राहण्याने घाम गाळण्याचा फायदा राहत नाही, या गोष्टीचे िचंताजनक पुरावे हाती आले आहेत. डॉक्टरांचे म्हणणे आहे की, व्यायाम महत्त्वाचा आहेच, मात्र जास्त वेळ बसणे चुकीचे आहे. वैज्ञानिक संशोधन सांगते की, आपण कमी बसले पािहजे. खूपच कमी. अमेिरकेच्या अॅरिझोना स्टेट विद्यापीठाच्या मेयो क्लिनिकचे संचालक डॉ. जेम्स लेिव्हने म्हणतात, त्याप्रमाणे उभे राहण्याला अनवट मानले जाते, तसेच बसून राहण्याच्या संबंधात झाले पाहिजे. डॉ. लेव्हिने ट्रेड-मिलने संशोधक आहेत.
निष्क्रिय व हालचाल नसलेल्या जीवनशैलीने आरोग्य ढासळते, हृदयासंबंधी विकार, मधुमेह, स्थूलता आिण उच्च रक्तदाब आदी आजारांचा संबंध बसून राहण्याशी आहे, हे अनेक संशोधनांतून स्पष्ट झाले आहे. जास्त बसण्याने शरीराची हालचाल कमी होते. ४३ अभ्यासांच्या विश्लेषणात रोजच्या हालचाली व कर्करोगाच्या प्रमाणाचे विश्लेषण केले गेले. त्यात आढळले की, िदवसा जास्त वेळ बसणाऱ्यांना आतडीच्या कर्करोगाचा २४ टक्के, गर्भाशयाच्या कर्करोगाचा ३२ टक्के, फुफ्फुसांचा कर्करोग होण्याचा धोका २१ टक्क्यांहून अधिक असतो. ते किती वेळ व्यायाम करतात याचा त्यावर काही फरक पडत नाही. पुरुष व महिलांच्या एका अध्ययनात लक्षात आले की, जे जेवढा वेळ जास्त बसले तेवढाच वेळ व्यायाम करूनसुद्धा त्यांच्या फिटनेसच्या स्तरात घट झाली. दुसऱ्या शब्दांत सांगणे म्हणजे बसून राहण्याने व्यायाम वाया जातो.

तर असे का आहे? मानव शरीर चालण्यासाठी बनलेले आहे. सक्रिय शरीराच्या गरजादेखील असतात. आपण ज्या कॅलरीज घेतो, त्या प्रत्येक पेशी आपले निर्धारित काम करण्यासाठी जळतात. बसण्याने पूर्ण व्यवस्था हळू होते. शारीरिक यंत्रणेची सक्षमता कमी होते. शेवटी पेशी आळशी बनतात आिण निष्क्रिय शरीराला सुस्त बनू देतात.
खुर्चीवर बसून दिवसभर काम करणारे लोक फार फार तर ३०० कॅलरी जाळतात. त्यांच्या तुलनेत बहुतांश उभे आिण चालण्यात वेळ घालवणारा एखाद्या रेस्टॉरंटचा वेटर रोजच्या १३०० जादा कॅलरी खर्च करतो.

लेव्हिने सांगतात, व्यायामाशिवाय सक्रिय राहण्याच्या स्थितीत बदल केला जाऊ शकतो. त्यासाठी व्यवसाय िकंवा नोकरीत बदल करण्याची गरज नाही. त्यांचे म्हणणे आहे, आपल्या नेहमीच्या कार्यशैलीत बदल करून तुम्ही दररोज ५०० ते १००० कॅलरी खर्च करू शकता. खुर्चीवर बसून राहण्याऐवजी आपल्याला पायांचा जास्त उपयोग करण्याची आवश्यकता आहे. नुकत्याच झालेल्या एका अभ्यासात हेदेखील उघड झाले आहे की, जास्त वेळ बसून राहिले असणाऱ्या, परंतु व्यायामाने फिटनेस िमळवणाऱ्या लोकांच्या समूहात स्थूलता आणि जास्त कोलेस्टेरॉल असल्याची अवस्था आढळली नाही.

शरीराची हालचाल खूपच महत्त्वपूर्ण
आपण व्यायाम करत नसलो, परंतु चालत असलो, तर आपण ऊर्जेचा वापर करत राहणारे असतो. त्यासाठी एक नाव आहे, नॉन एक्झर्साइझ अॅक्टिव्हिटी थर्मोजिनेसीस िकंवा नीट. ते आपल्या शरीराला स्वस्थ दुरुस्त ठेवते. दररोज कॅलरी खर्च करते. त्याच हे सर्व समाविष्ट आहे ज्यासाठी चालण्या-फिरण्याची गरज पडते. उदा. पायऱ्या चढणे-उतरणे, कपडे धुणे, रेल्वे-बस पकडण्यासाठी पळणे आिण अगदी अस्वस्थादेखील. त्यामुळे नीट अितशय महत्त्वपूर्ण गोष्ट आहे.

कशी वाढते स्थूलता ?
बसलेले असताना आपले शरीर ऊर्जा खर्च करत नाही. त्यामुळे आपल्याला चालवणाऱ्या आिण कॅरली खर्च करणारे सिग्नल संथ होऊ लागतात. त्यांना काम न दिल्यामुळे शिथिल होतात. यादरम्यान, चरबी बनवणारी प्रक्रिया काम करू लागते. अशा परिस्थितीत खुर्चीमधून उठणे देखील कठीण होऊन बसते. शारीरिक सतर्कतेवर परिणाम होतो.

मेंदूचे संकेत
आपल्याला बसलेले िकंवा िनष्क्रिय राहण्यास भाग पाडणारे संकेत मेंदूमधून बाहेर पडतात. प्राण्यांच्या अभ्यासातून स्पष्ट झाले आहे की, स्थूल उंदरांमध्ये एक स्विच असते, जे त्यांना नीट (नॉन एक्झर्साइझ अॅक्टिव्हिटी थर्मोजिनेसीस) कॅलरीला दक्षतेने जळण्यापासून रोकते. याचे कारण अजून कळलेले नाही. परंतु सक्रिय िकंवा निष्क्रिय करणारे संकेत वाचण्याचा प्रयत्न संशोधक करत आहेत.

उभे राहण्याचा प्रयत्न करावा
{खुर्ची, टेबलाला जास्त वेळ चिकटून राहण्याऐवजी उभे राहण्याचा प्रयत्न करा. उभे राहून फोन ऐकावा. बोलताना पायी चालावे.

{आपल्या डेस्कवर पाण्याचा लहान ग्लास ठेवावा. रिकामा झाल्यावर तो भरण्यासाठी उठावे लागेल.

{अॉफिसात उभ्याने मीिटंग घेण्याचा पर्यायदेखील लाभदायक ठरू शकतो. अशा स्थिती तयार की आपल्याला बसण्याचा बहाणा शोधावा लागेल.
कित्येक प्रकारचे नुकसान
७५ टक्के अमेरिकन लोकांचा बराचसा वेळ बसल्या बसल्या जातो.
५०० ते १००० कॅलरी जाळू शकत नाहीत, कार्यालयांमध्ये काम करणारे लोक.
०८ तासांपेक्षा पेक्षा किती तरी जास्त वेळेपर्यंत सरासरी अमेरिकन प्रौढ निष्क्रिय राहत, असल्याचे संशोधनातून आढळले आहे.
जे लोक जास्त निष्क्रिय असतात, त्यांना मोठ्या आंतड्याचा कर्करोग होण्याची मोठी शक्यता असते.