आरोग्य:जी-20 चे अध्यक्ष म्हणून सर्वांना आवडेल असे काही तरी केले पाहिजे

सध्या जी-२० ची मोठी चर्चा आहे. भारताला प्रथमच अध्यक्षपदाची संधी मिळत आहे. सरकार त्याला खूप महत्त्व देत आहे. भारताच्या प्रचार आणि ब्रँडिंगची संधी म्हणून ते याकडे पाहत आहे. पण, त्याचा अधिक धोरणात्मक विचार करावा लागेल. प्रश्न असा आहे की, भारताचे अध्यक्षपद प्रभावी ठरवू शकेल अशी कोणती गोष्ट आहे? २०१७ च्या जर्मनीच्या अध्यक्षतेकडून आपण शिकण्याची गरज आहे. जी-२० ची सुरुवात १९९९ मध्ये आर्थिक भागीदारीचा समूह म्हणून झाली. राष्ट्रप्रमुख आणि त्यांचे अर्थमंत्री याच्या वार्षिक कार्यक्रमात सहभागी होत असत. पण, जर्मनीच्या अध्यक्षपदाच्या काळात तत्कालीन चान्सलर अँजेला मर्केल यांनी काही वेगळेच केले. आरोग्य हे जागतिक मुत्सद्देगिरीचे एक महत्त्वाचे परिमाण आहे आणि जी-२० बैठकीत आरोग्य हा महत्त्वाचा विषय असला पाहिजे, असे त्यांचे मत होते. २०१७ मध्ये प्रथमच जी-२० हेल्थ वर्किंग ग्रुप स्थापन करण्यात आला आणि जी-२० देशांतील आरोग्यमंत्र्यांना चर्चेत सहभागी होण्यासाठी आमंत्रित करण्यात आले. तेव्हापासून आरोग्याशी संबंधित चर्चा हा जी-२० अजेंड्याचा महत्त्वाचा भाग झाला. कोविडनंतर सर्वांचे लक्ष आरोग्याकडे गेले आहे. तरीसुद्धा जी-२० अध्यक्षपदाची समस्या अशी की, अध्यक्षपद मिळालेला प्रत्येक नवीन देश स्वतःचा अजेंडा ठरवतो, त्यामुळे सातत्य राखण्यास अडथळा येतो. ग्लोबल-साउथमधील निम्न-मध्यम उत्पन्न असलेला देश इंडोनेशियानंतर भारताला अध्यक्षपद मिळाले आहे. २०२४ मध्ये ब्राझील आणि २०२५ मध्ये दक्षिण आफ्रिकेत अध्यक्षपद मिळेल. ग्लोबल-साउथ देशांना जी-२० चे अध्यक्षपद सतत दिले जाण्याची ही पहिलीच वेळ आहे. अशा परिस्थितीत भारताने आपल्या अध्यक्षपदाचा उपयोग त्या देशांशी संबंध दृढ करण्यासाठी केला पाहिजे, ज्यांना आगामी काळात अध्यक्षपद मिळणार आहे. दुसरे, आपण या कार्यक्रमाचा उपयोग आपली व्हिजिबिलिटी वाढवण्याची एक संधी म्हणून करण्याऐवजी केवळ जी-२० देशांनाच नव्हे, तर संपूर्ण जगाला आवडेल असे काही तरी करण्यासाठी केला पाहिजे. कोविड ही पहिली आणि शेवटची महामारी नाही, त्यामुळे आपण महामारींच्या तयारीवर लक्ष केंद्रित केले पाहिजे. कोविड, लसींचा तुटवडा आणि जीवन-रक्षक मशीनवरील आयपीआर वेव्हर्सवर एकमत नसण्यावरून विविध देशांचे प्रतिसाद हे दर्शवतात की, आज जग स्वतःच्या हिताला प्राधान्य देते, पण महामारी राष्ट्रीय सीमा ओळखत नाही. भविष्यातील महामाऱ्यांचा सामना करण्यासाठी समायोजित जागतिक प्रतिसाद आवश्यक असेल. जागतिक आरोग्य संघटनेने एक पॅनडेमिक ट्रीटी प्रस्तावित केली आहे, ती आंतरराष्ट्रीय आरोग्य नियमांच्या पलीकडे जागतिक समन्वय मजबूत करण्यावर भर देते. जी-२० चे अध्यक्ष या नात्याने भारताने त्यासाठी सहमती निर्माण करण्यासाठी प्रयत्न करून हा विचार पुढे नेण्याचा प्रयत्न केला पाहिजे. ते भारताच्या एक विश्व, एक कुटुंब, एक ग्रह या ब्रीदवाक्याशी सुसंगत असेल. (ही लेखकाची वैयक्तिक मते आहेत.)

डॉ. चंद्रकांत लहारिया प्रख्यात डाॅक्टर c.lahariya@gmail.com