विश्लेषण:भाजप आता वाढवत आहे ईशान्येतही आपला जनाधार

मेघालय, त्रिपुरा आणि नागालँड या ईशान्येकडील तीन राज्यांतील निवडणुकांच्या निकालांतून जो पॅटर्न समोर आला तो वरून सारखाच दिसतो, पण त्यात काही फरक आहे. तिन्ही राज्यांनी सत्ताधारी आघाडीच्या कामगिरीला सहमती दिली आहे. त्रिपुरामध्ये भाजप आणि पीपल्स फ्रंट म्हणजेच आयपीएफटी सत्तेत परतले. मात्र, पूर्वीसारखे बहुमत मिळाले नाही आणि मतांची टक्केवारीही दहाने घटली. नागालँडमध्ये नॅशनलिस्ट डेमोक्रॅटिक प्रोग्रेसिव्ह अलायन्स (एनडीपीपी) ने भाजपशी युती करून ५०% पेक्षा जास्त मतांसह सत्ता राखली. मेघालयला अपेक्षेप्रमाणे त्रिशंकू जनादेश मिळाला, परंतु सत्ताधारी नॅशनल पीपल्स पार्टी (एनपीपी) ६० पैकी २६ जागा जिंकून सर्वात मोठा पक्ष म्हणून उदयास आला. त्यांना ३१.२% मते मिळाली. हा आकडा बहुमताच्या जवळ होता.

या निकालांचा सर्वात मोठा संदेश काय आहे? सर्वप्रथम, भाजपला ईशान्येत आपला जनाधार पसरवायचा होता आणि त्यासाठी ते प्रयत्नशील होते, ते मिशन प्रभावी ठरले आहे. त्रिपुरामध्ये भाजपची मतांची टक्केवारी आणि जागांची संख्या घटली, हे खरे आहे, परंतु असे असतानाही पाच वर्षांपूर्वी डाव्यांना सत्तेतून काढून टाकल्यानंतर त्यांनी या वेळीही विजयी वाटचाल सुरू ठेवली आहे, हे लक्षणीय आहे. नागालँडमध्ये भाजप हा प्रमुख पक्ष नाही, परंतु आघाडीचा भागीदार एनडीपीपीसोबत त्याने राज्यात १२ जागा जिंकून १८.८% मते मिळवून चांगली कामगिरी केली आहे. या वेळी तो नागालँडच्या सत्ताधारी आघाडीत गेल्या वेळेपेक्षा जास्त प्रभाव दाखवून उपस्थित राहणार आहे. मेघालयात गेल्या वेळेप्रमाणे भाजपला फक्त दोन जागा जिंकता आल्या, पण त्यांची मतांची टक्केवारी ९.३% झाली आहे. मेघालयमध्ये भाजपने एनपीपीसोबत नवीन सरकारमध्ये भाग घेण्याचे मान्य केल्यामुळे ते सत्तेत सहभागी होणार आहेत, हे लक्षात घेण्यासारखे आहे. दुसरे म्हणजे, भारतीय राजकारणात भाजप हा प्रबळ शक्ती असू शकतो, परंतु प्रादेशिक पक्षांचे महत्त्व दुर्लक्षित करता येणार नाही, कारण ते देशाच्या सामाजिक आणि राजकीय विविधतेचे प्रतिनिधित्व करतात. तिन्ही राज्यांच्या निकालांवरून दिसून येते की, तेथे प्रादेशिक पक्ष प्रासंगिक राहिले आहेत. नागालँडमध्ये भाजपला केवळ १२ जागा जिंकता आल्या, कारण ते एनडीपीपीचे सहयोगी आहेत. तेथे उर्वरित ४८ जागा प्रादेशिक पक्षांनीच जिंकल्या आहेत. एनडीपीपी २५, एनसीपी ७, एनपीपी ५ जागा जिंकण्यात यशस्वी झाले आहेत. मेघालयमध्ये काँग्रेसने पाच जागा जिंकल्या आणि १३.१% मते मिळवली, तर भाजपने दोन जागा जिंकल्या आणि ९.३% मते मिळवली. उर्वरित ५३ जागा प्रादेशिक पक्षांनी जिंकल्या, एनपीपीने ३१.४% मतांसह २६ जागा जिंकल्या. त्रिपुरामध्ये भाजप स्वबळावर बहुमत मिळवण्यात यशस्वी झाला, परंतु प्रथमच निवडणूक लढवत असूनही १९.६% मतांसह १३ जागा जिंकण्यात यशस्वी झालेल्या तिप्रा मोथा या नवीन प्रादेशिक शक्तीच्या श्रेय द्यावे लागेल. ही साधारण यश नाही. निवडणुकीत प्रादेशिक पक्षांचे वर्चस्व कायम असल्याचे या निकालातून दिसून येते. तिसरे म्हणजे, या निवडणुकांतून काँग्रेसचा उदय झाल्याचे कोणतेही पुरावे मिळत नाहीत. गेल्या वेळेपेक्षा त्रिपुरात कदाचित चांगली कामगिरी झाली असेल, पण डाव्यांशी युती केली होती हे आपण विसरता कामा नये. उरलेल्या दोन राज्यांतील त्याची कामगिरी म्हणावी तशी नाही. नागालँडमध्ये त्यांना एकही जागा जिंकता आली नाही. मेघालयात एकेकाळी सत्ताधारी पक्ष होता, पण तिथे त्यांना केवळ ५ जागा जिंकता आल्या. त्रिपुरातही एकेकाळी सरकार होते. पण, तरीही या तीन राज्यांचे निवडणूक निकाल आगामी सार्वत्रिक निवडणुकांचे संकेत म्हणून घेऊ नयेत. मतदार राज्यांच्या निवडणुकांसाठी वेगळे आणि केंद्रीय निवडणुकांसाठी वेगळे मतदान करतात, हे यापूर्वी अनेकदा सिद्ध झाले आहे. (ही लेखकाची वैयक्तिक मते आहेत.)

संजयकुमार प्राध्यापक व राजकीय भाष्यकार sanjay@csds.in