चिंता:गाईला मातेचा दर्जा द्यायचा की तिच्या शोषणाचे कर्ज घ्यायचे?

लहानपणी कधी पनीर खाल्ल्याचे आठवत नाही. म्हणजे दैनंदिन जीवनाच्या मेनूमध्ये. हो, वर्षातून एकदा आई-वडिलांच्या लग्नाच्या वाढदिवसाला आम्ही दिल्ली दरबारमध्ये जेवायला जायचो. कदाचित तेव्हा. किंवा घरी दूध नासले तर पनीर बनवणे हा त्यावरील इलाज आहे. पण, घरी बनवलेले पनीर काही पनीर असते का?

पनीर म्हणजे मोठे-ताजे चौकोनी तुकडे असतात, ते टोमॅटो ग्रेव्हीमध्ये उड्या मारत असतात. त्याचा पोशाख असतो माखनवाला, हेअरस्टाइल लबाबदार आणि मेकअप पसंदा. ते खाल्ल्यावर आपण सुखावतो. टिक्का असो किंवा कटलेट किंवा पकोडा, ते सगळ्यांनाच आवडतात. पराठ्यातही घुसला नायक, बटाटा म्हणतो, मी कशाच्या लायक? पिझ्झा असो वा पास्ता, मेन कोर्स असो वा नाष्टा. जवळच होती पनीर चिली, म्हणाली, ‘आय अॅम व्हेजिरेटिरयन, सिली!’ खरं तर पनीरच्या लोकप्रियतेचे रहस्य म्हणजे त्याने शाकाहारी लोकांची मने जिंकली. चिकनऐवजी चीज टाका - झाले व्हेज. पण, हे सोळा आणे खरे आहे का? तुम्हीच ठरवा... एक मुनिया गाय होती, ती रोज चारा खात असे. तिने वासराला जन्म दिला, आई होण्याचे कर्म केले. निसर्गाच्या नियमानुसार दुधाची निर्मिती होते. हे दूध म्हणजे वासराचा जीव, पण त्याला काही मान आहे का? दुग्धव्यवसाय सुरू आहे, त्यामागील सत्य घाणेरडे आहे. वासरू मेले तरी गाईचे दूध हाच पैशाचा स्रोत आहे. हो, ही गोष्ट आहे आपल्या दूध, पनीर, चीजची. ते मिळवण्यासाठी आपण मुक्या प्राण्यांवर अत्याचार करत आहोत. विदेशात गायींना हार्मोनल इंजेक्शन देऊन पुन्हा पुन्हा गाभण केले जाते. कारण गाय जेव्हा आई होते तेव्हाच दूध तयार होते. आणि ही व्यावसायिक विचारसरणी आपल्या देशातही शिरली आहे. म्हणायला गाय आपली माता आहे. एकेकाळी आपण तसे मानतही होतो. प्रत्येक घरात एक गाय होती, त्या कुटुंबाचा एक भाग. तिच्या दुधावर पहिला हक्क वासराचा होता, नंतर आपला. आता चित्र उलटे आहे. वासराला जन्मापासूनच आईपासून वेगळे केले जाते, जेणेकरून तिचे सर्व दूध आपल्याला ताब्यात घेता येईल. तुमचा विश्वास बसणार नाही... डेअरी उद्योग इतका क्रूर आहे का? मग अधिक वाचा. गायीने वासराला जन्म दिला तर त्याला थेट कत्तलखान्यात पाठवा. ती कालवड असेल तर ठेवा, जेणेकरून ती दूध देऊ शकेल. आणि हो, गाय म्हातारी झाली, दूध देऊ शकत नसेल, तर मग ती विकायची. पुढे तिचे मांस विकले जाओ की चामड्याची पर्स, याच्याशी आपला काहीही संबंध नाही. तुम्ही या विषयावरचा चित्रपट यूट्यूबवर अवश्य पाहा - आईचे दूध. डॉ. हर्ष यांनी त्याची निर्मिती केली आहे. त्यांनी वैद्यकशास्त्राचे शिक्षण घेतले होते, पण आता ते प्रबोधनाच्या मोहिमेत आहेत. दोन तासांचा हा माहितीपट बनवण्यासाठी त्यांनी हजारो किलोमीटरचा प्रवास केला. सर्व साहित्य गोळा करण्यासाठी सुमारे अडीच वर्षे लागली. तो पाहणे सोपे नाही, कदाचित माझ्यासारखे तुम्ही अर्ध्या तासानंतर थांबाल. दूध पॅकेटमध्ये घरी आल्यावर आपल्याला वाटते की, इतर पदार्थांसारखेच तेसुद्धा माणसांनी कारखान्यात बनवलेले आहे. पण, हा आपला भ्रम आहे. गाई-म्हशींचे शोषण पाहिल्यानंतर त्या दुधाची चवच नाहीशी होते. यामुळेच आज जगातील अनेक लोक शाकाहारी झाले आहेत. म्हणजेच ते कोणत्याही प्राण्याचे दूध किंवा दुग्धजन्य पदार्थ खात नाहीत. तुम्ही म्हणाल, असे कसे? चहात काय टाकणार? चीजशिवाय पिझ्झा बनेल का? दह्याशिवाय दिवस कसा जाईल? खव्याशिवाय मिठाई तयार होईल? आणि पनीर? अवघड आहे, पण अशक्य नाही. मीसुद्धा एक वर्षापासून शाकाहारी आहार स्वीकारला आहे. आरोग्यातही बराच फरक पडला आहे. बदाम, काजू, ओट्स आणि सोया मिल्क पिऊ शकता. आपण दुधाशिवाय जगू शकतो. फळे आणि भाज्या आहेत, त्यांच्यापासून हजारो पाककृती बनवल्या जातात. तथापि, अनेकांना दूध पचत नाही, तरीही ते त्यापासून तयार केलेले पदार्थ खातात. असो, निर्णय तुमचा आहे. पण, प्रकरण गंभीर आहे. एक तर आपण गायीला आईचा दर्जा द्यावा किंवा तिच्या शोषणाचे कर्ज घ्यावे. चहा घेताना जरा विचार करा. (ही लेखिकेची वैयक्तिक मते आहेत.)

रश्मी बन्सल लेखिका आणि वक्त्या mail@rashmibansal.in